Türk işaret dilinde uyum: Şablon biçimbilim açısından bir inceleme

Abstract

İşaret diline özgü durumlardan bir tanesi eylemlerin uyum türleri gözetilerek sözlükçede listelenmesi olup Padden (1988)'in üç-parçalı eylem sınıflandırmasına göre şu şekilde ayrılmaktadır: (i) basit eylemler, (ii) uyum eylemleri ve (iii) uzamsal eylemler. Ancak Padden'ın klasik sınıflandırması, eylem türleri arasında birbirini açık bir biçimde dışlayıcı bir ölçüt sunmamakta ve sıklıkla türler arasında geçişim gözlemlenmektedir. Bu çalışmada ise işaret dillerinin biçimbilimsel [kök + şablon] birleşimi sergileyen Sami dillerine benzediği görüşü (Liddell 1984; Fernald & Lillo-Martin 2006) takip edilerek eylem türlerinin, kökler ile belirli eylemcil şablonların birleşimiyle ilişkili olduğu TİD verisi çerçevesinde incelenmektedir. Ayrıca henüz dilsel olarak gerçekleşmemiş, sözlüksel ve sesbilimsel çekirdek rolündeki köklerin, sözlükselleşme sürecinde belirli eylemcil şablonlarla birleşerek sesletilebilir/işaretlenebilir eylem durumuna gelmektedir. TİD'in uyumun belirleyici olduğu altı farklı eylemcil şablona sahip olduğu ve eylemin çıkağa ilişkin taşıdığı yapısal potansiyelin uyum tarafından belirlendiği öne sürülmektedir. Böylece, herhangi bir kökün uyuma girebilme özelliği ya da kaç üyesiyle uyum gerçekleştirebileceği, kökün birlikte olduğu eylemcil şablona bağlıdır. Bu durumda, eylemcil şablonların arasındaki farklılıklar sadece sesbilimsel özelliklerin aksine her bir eylemcil şablon, farklı uyum potansiyeli (sıfır, tek veya çift uyum) taşımaktadır.

One of the peculiarities of sign languages is that verbs are listed in the lexicon according to agreement types and handled with tripartite verb classification of Padden (1988), (i) plain verbs, (ii) agreement verbs and (iii) spatial verbs. However, Padden's classical classification does not clearly present the mutually exclusive criteria between the verb types; transitions between the types have been frequently observed. This study aims to show that verb types are related to the combination of the roots with specific verbal templates within TİD data, by following the view that the sign languages are similar to the Semitic languages that exhibit morphological [root + template] combination (Liddell 1984; Fernald & Lillo-Martin 2006). Besides, it is claim that the root, underspecified lexical and phonological core, becomes a pronounceable/signable verb in combining with verbal templates (VT) in the lexicalization process. TİD has six different VTs which can be characterized in terms of agreement and the linguistic status of agreement is the structural potential of the verb in respect to the locus. Thus, for any root to be able to agree or how many arguments it can agree with depends on the VTs. In this case, differences between the VTs are not only phonological, but each VT holds a different agreement potential, i.e. zero, single or double agreement.