Okul yönetimindeki kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık ile olan ilişkisinin öğretmen algılarına göre incelenmesi

Abstract

Bu araştırma, Sinop ili Merkez ilçesinde bulunan resmi ilkokul, ortaokul ve liselerde çalışan öğretmenlerin algılarına göre okul yönetimindeki kayırmacılığın örgütsel güven ve örgütsel bağlılık ile olan ilişkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. İlişkisel tarama modeli kullanılarak yürütülen araştırmanın evrenini, 2016–2017 eğitim öğretim yılında Sinop ili Merkez ilçesinde bulunan resmi ilkokul, ortaokul ve liselerde çalışan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini Sinop ili Merkez ilçesinde bulunan resmi ilkokul, ortaokul ve liselerde çalışan ve tabakalı örnekleme yöntemi ile belirlenen 500 öğretmen oluşturmaktadır. Araştırma verileri `Örgütsel Güven Ölçeği` (Yılmaz, 2006), `Örgütsel Bağlılık Ölçeği` (Balay, 2000) ve `Okul Yönetiminde Kayırmacılık Ölçeği` (Erdem ve Meriç, 2012) ile elde edilmiştir. Veri toplama aracı iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, öğretmenlerin cinsiyeti, çalıştıkları okul türü, meslekteki hizmet süresi ve sendikaya üyelik durumu ile ilgili bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde ise öğretmenlerin örgütsel güven algılarını belirlemeye yönelik 22 maddenin, öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeylerini belirlemeye yönelik 27 maddenin ve okul yöneticilerinin kayırmacı davranışlar gösterip göstermediğine ilişkin öğretmen algılarını belirlemeye yönelik 25 maddenin yer aldığı ölçeklere yer verilmiştir. Verilerin analizinde SPSS for Windows 15.00 programı kullanılmıştır. Veriler analiz edilirken, frekans, yüzde, standart sapma ve aritmetik ortalama gibi değerler bulunmuş olup, One-Sample Kolmogorov-Smirnov testi, ilişkisiz grup t-testi, ANOVA testi, Scheffe testi ve basit doğrusal regresyon analizi kullanılmıştır. Araştırmanın analizinde elde edilen tüm sonuçlar için anlamlılık düzeyi .05 kabul edilmiştir. Ayrıca, .01 ve .001 anlamlılık düzeylerindeki sonuçlar da değerlendirilmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlar şöyledir: Öğretmenlerin okul yönetimindeki kayırmacılığa ilişkin genel algılarının `çok nadir` düzeyinde olduğu görülmüştür. Öğretmenler okul yönetimindeki kayırmacılığı en çok `planlama` alt boyutunda, sonra `koordinasyon` alt boyutunda, daha sonra `örgütleme` alt boyutunda, son olarak da `değerlendirme` alt boyutunda algılamışlardır. Öğretmenlerin okul yöneticilerinin kayırmacı davranışlar gösterip göstermediğine ilişkin algıları cinsiyet değişkenine göre sadece `değerlendirme` alt boyutunda anlamlı farklılık göstermiştir. Erkek öğretmenlerin değerlendirmeye yönelik kayırmacılık algı düzeyleri, kadın öğretmenlerinkinden anlamlı derecede daha yüksektir. Öğretmenlerin görev yaptığı okul türü farklılaştıkça, genel kayırmacılığa ve planlama, örgütleme, koordinasyon ve değerlendirme alt boyutlarına yönelik kayırmacılık algıları farklılaşmaktadır. İlkokulda görev yapan öğretmenler, ortaokul ve lisede görev yapan öğretmenlere göre daha düşük düzeyde kayırmacılık algılamaktadırlar. Öğretmenlerin okul yöneticilerinin kayırmacı davranışlar gösterip göstermediğine ilişkin algıları mesleki hizmet süresi ve sendikaya üye olma durumu değişkenlerine göre anlamlı farklılıklar göstermemektedir. Araştırmanın bir başka sonucunda, öğretmenlerin algılarına göre öğretmenlerin örgütsel güvenleri `bazen` düzeyindedir. Örgütsel güvenin alt boyutları incelendiğinde, öğretmenler `meslektaşlara güven` ve `yöneticiye güven` alt boyutlarında `çoğunlukla` düzeyinde örgütsel güven duyarken, `paydaşlara güven` alt boyutunda ortalama düzeyde güven duymaktadırlar. Öğretmenlerin görev yaptığı okul türü değişkenine göre `meslektaşlara güven` alt boyutu dışında anlamlı farklılıklar elde edilmiştir. İlkokulda görev yapan öğretmenlerin örgütsel güven düzeyleri ortaokul ve lise öğretmenlerinkinden anlamlı derecede daha yüksektir. Aynı şekilde ortaokulda görev yapan öğretmenler, lise öğretmenlerine göre okullarına anlamlı derecede daha yüksek düzeyde güven duymaktadırlar. Öğretmenlerin okullarına duydukları güven düzeyleri cinsiyet, meslekteki hizmet süresi ve sendikaya üye olma durumu değişkenlerine göre anlamlı farklılıklar göstermemiştir. Araştırmanın diğer bir sonucu da, öğretmenlerin okullarına `orta düzeyde` bir bağlılığa sahip oldukları görülmektedir. Öğretmenler en çok `uyum` boyutunda, sonra `içselleştirme` boyutunda, daha sonra da `özdeşleşme` boyutunda okullarına örgütsel bağlılık göstermektedirler. Öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları cinsiyet değişkenine göre toplam ve `uyum` alt boyutunda anlamlı farklılık göstermektedir. Genel bağlılık ve `uyum` alt boyutunda kadın öğretmenlerin bağlılık düzeyleri erkek öğretmenlerinkinden anlamlı derecede daha yüksektir. İlkokulda görev yapan öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyleri, ortaokul ve lise öğretmenlerine göre anlamlı derecede daha yüksektir. Aynı şekilde ortaokulda görev yapan öğretmenler, lise öğretmenlerine göre okullarına anlamlı derecede daha yüksek düzeyde bağlılık göstermektedirler. Mesleki hizmet süresi değişkenine göre öğretmenlerin örgütsel bağlılık düzeyleri ölçek toplam, `özdeşleşme` ve `içselleştirme` alt boyutlarında anlamlı farklılık göstermektedir. Örgütsel bağlılık ölçeği genel toplamda hizmet süresi 21 yıl ve üzeri olan öğretmenlerin okullarına karşı duydukları bağlılık, hizmet süresi 6-10 yıl ve hizmet süresi 11-15 olan öğretmenlerden anlamlı derecede daha yüksektir. `Özdeşleşme` alt boyutunda, mesleki hizmet süresi 21 yıl ve üzeri olan öğretmenler, hizmet süresi 11-15 olan öğretmenlere göre okullarına karşı anlamlı derecede daha yüksek örgütsel bağlılığa sahiptir. `İçselleştirme` alt boyutunda, hizmet süresi 21 yıl ve üzeri olan öğretmenlerin bağlılıkları, hizmet süresi 6-10 yıl ve hizmet süresi 11-15 yıl olan öğretmenlerinkinden anlamlı derecede daha yüksektir. Öğretmenlerin sendikaya üye olma durumu değişkenine göre örgütsel bağlılık ölçeği toplam ve `uyum` alt boyutunda anlamlı farklılık bulunmuştur. Buna göre, sendikaya üye olmayan öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları, sendikaya üye olanlardan anlamlı derecede daha yüksek düzeydedir. Öğretmenlerin kayırmacılık algıları ile örgütsel bağlılık ve örgütsel güven düzeyleri arasında negatif yönde orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Öğretmenlerin okul yönetimindeki kayırmacılık algıları arttıkça, buna bağlı olarak örgütsel bağlılık ve örgütsel güven düzeylerinin düşmekte olduğunu araştırmada elde edilen başka bir sonuçtur. Diğer taraftan, öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları ile örgütsel güven algıları arasında pozitif yönde orta düzeyde anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Öğretmenlerin örgütsel bağlılıkları arttıkça, buna bağlı olarak örgütsel güven düzeylerinin de artmakta olduğu ortaya çıkmaktadır. Ayrıca, araştırmada öğretmenlerin okul yönetimindeki kayırmacılık algılarının, öğretmenlerin örgütsel bağlılığının ve örgütsel güveninin anlamlı bir yordayıcısı belirlenmiştir.

This research was carried out to determine the relationship of favoritism on school administration with organizational trust and organizational commitment according to the perceptions of teachers working in public primary, secondary and high schools in the central district of Sinop province. The population of research that was conducted by using relational screening model consists of 862 teachers working in public primary, secondary and high schools in the central district of Sinop province in the academic year of 2016-2017. The sample of research consists of 500 teachers detected through stratified sampling method and working in public primary, secondary and high schools in the central district of Sinop province in the academic year of 2016-2017. The research data was obtained by means of `Organizational Trust Scale` developed by Yılmaz (2006), `Organizational Commitment Scale` developed by Balay (2000) and `The Scale of Favoritism on School Administration` developed by Erdem and Meriç (2012). The data collecting tool consists of two sections. In the first section, teachers' personal information including gender, school type, the length of service in profession and teachers' union membership takes part in. In the second section of data collecting tool, there are 3 scales which involve 22 items to determine teachers' organizational trust, 27 items to determine teachers' organizational commitment and 25 items to determine teachers' perceptions related to favoritism on school administration. SPSS for Windows 15.00 was used for data analysis. While analyzing data, values related to frequency, percentage, standard deviation and arithmetic mean have been found and One-Sample Kolmogorov-Smirnov Test, Independent Sample T-Test, ANOVA Test, Scheffe Test and Simple Linear Regression Analysis have been used. Significance level of .05 has been used for all results obtained in the research analysis. Moreover, results at significance levels of .01 and .001 have been evaluated as well. The results obtained in the research are as follows: It can be seen that teachers' perceptions relating to favoritism on school administration is at low level. Teachers have perceived favoritism on school administration in planning the most, next in coordination, then in organizing and in evaluation respectively. According to gender variable, there are significant differences between teachers' perceptions about whether school administrators display favoritism in evaluation practices. Male teachers' perceptions level relating to favoritism in evaluation practices is significantly higher than female teachers'. As long as the type of school which teachers officiate differentiates, teachers' perceptions relating to favoritism on school administration in all sub dimensions differentiate. Primary school teachers' perceptions about that school administrators display favoritism are at lower level than secondary and high school teachers'. According to the length of service in profession and teachers' union membership variables, there are no significant differences between teachers' perceptions about whether school administrators display favoritism. In the other result of this research, according to teachers' perceptions, their organizational trust is at the level of `sometimes`. When analyzed the sub dimensions of organizational trust; teachers mostly trust in colleagues and administrators while they sometimes trust in shareholders. According to school type variable, significant differences has been found in other sub dimensions except for teachers' trust in colleagues. Primary school teachers' organizational trust in administrators and shareholders is significantly higher than secondary and high school teachers'. Secondary school teachers' organizational trust in administrators and shareholders, likewise, is significantly higher than high school teachers'. Teachers' organizational trust level hasn't differed according to gender, the length of service in profession and teachers' union membership variables. In other result, it can be understood that teachers' organizational commitment is at moderate level. It has been stated that teachers have showed organizational commitment on compliance the most, next on internalization and then on identification respectively. According to gender variable, teachers' organizational commitment has significant differences in general and compliance sub dimension in favor of female teachers. Female teachers' organizational commitment level is significantly higher than male teachers'. According to school type variable, teachers' organizational commitment level has differed in general and all sub dimensions. Primary school teachers' organizational commitment level is significantly higher than secondary and high school teachers'. Secondary school teachers' organizational commitment level is significantly higher than high school teachers' as well. According to the length of service in profession variable, teachers' organizational commitment level has differed except for compliance sub dimension. Teachers who have been working for 21 and more years in profession have significantly higher organizational commitment than those who have been working for 6-10 years and 11-15 years. Teachers who have been working for 21 and more years in profession have significantly higher organizational commitment on identification than those who have been working for 11-15 years. Moreover, teachers who have been working for 21 and more years in profession have significantly higher organizational commitment on internalization than those who have been working for 6-10 and 11-15 years. According to teachers' union membership variable, significant differences has been found except for internalization and identification sub dimensions. Teachers who are members of teachers' union have significantly higher organizational commitment than non union teachers. In this research, it has been found that there is a moderate, negative and significant relationship between teachers' perceptions relating to favoritism on school administration with teachers' organizational commitment and trust. As long as teachers' perceptions relating to favoritism on school administration increases, their organizational commitment and trust decreases. The other result indicates that there is a moderate, positive and significant relationship between teachers' organizational commitment and organizational trust. As long as teachers' organizational commitment level increases, their organizational trust level increases. Besides, it has been determined that teachers' perception relating to favoritism on school administration is a significant predictor of teachers' organizational commitment and organization trust.