Stres algısı, başa çıkma, kişilik ve sağlık arasındaki ilişkilerin etkileşimsel stres ve başa çıkma modelinde incelenmesi

Abstract

Günümüzde hızla değişen ve gelişen teknolojik, ekonomik ve sosyal koşullara başarıyla uyum sağlamak her birey için mümkün olamamakta ve bununla ilişkili olarak bireylerde çeşitli bedensel/ruhsal sağlık problemleri ortaya çıkabilmektedir. Ancak stresli yaşam olaylarına maruz kalan her kişinin benzer sağlık problemleri yaşamadığı da bilinmektedir. Bu çalışmanın amacı, stres ve sağlık arasındaki ilişkide rol oynadığı ileri sürülen çeşitli psikolojik faktörleri ve bu faktörlerin birbirleri ile olan ilişkilerini, Lazarus ve Folkman'ın etkileşimsel stres ve başa çıkma kuramına dayalı olarak incelemektir. Kuram, rahatsızlıkların ortaya çıkmasında etkili olabilecek kişilik, stres değerlendirmesi ve başa çıkma gibi faktörlerin etkileşimlerine yönelik bir model sunmakta ve stresi bir süreç olarak değerlendirmektedir. Bu şekilde, stres sonucunda ortaya çıkan olumsuz sağlık sonuçlarının engellenmesinde görev alabilecek faktörlerin ve rollerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca çalışmada yine modelin öngörüleri doğrultusunda üniversite öğrencilerinin gündelik sıkıntılarını değerlendiren çağdaş bir ölçüm aracının alana kazandırılması hedeflenmiştir. Araştırmanın örneklemini Boğaziçi Üniversitesi ve İstanbul Üniversitesi'nde öğrenim görmekte olan 350 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Çalışma kapsamında Stres Belirtileri Ölçeği, Eysenck Kişilik Envanteri-Nevrotiklik Alt Ölçeği, Kısa Semptom Envanteri, Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği ve Üniversite Öğrencilerinde Gündelik Stresi Değerlendirme Envanteri kullanılmıştır. Ayrıca bütün öğrencilere yarı yapılandırılmış demografik bilgi ve ağrı değerlendirme formu verilmiştir. Bulgular, yan amaç kapsamında Gençöz ve Dinç (2006) tarafından geliştirilen Üniversite Öğrencileri İçin Yaşam Olayları Envanteri'ne dayanarak uyarlama çalışması yapılan Üniversite Öğrencilerinde Gündelik Stresi Değerlendirme Envanteri'nin alandaki çalışmalarda kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçüm aracı olduğunu göstermiştir. Gerçekleştirilen doğrusal hiyerarşik çoklu regresyon analizleri sonucunda, farklı kaynaklara ilişkin stres değerlendirmelerinin, kronik ağrı varlığı ve ağrı şiddeti hariç çoğu stres sonucunu anlamlı şekilde yordadığı görülmüştür. Çaresiz başa çıkma tarzı tüm stres değerlendirmeleri tarafından, kendine güvenli başa çıkma tarzı ise yalnızca sosyal-duygusal sıkıntılara ilişkin stres değerlendirmeleri tarafından yordanmaktadır. Ayrıca, stres sonuçlarının belirlenmesinde çaresiz başa çıkma tarzı, kendine güvenli başa çıkma tarzından daha güçlü bir yordayıcıdır. Kontrol değişkeni olarak analize girilen nevrotikliğin ise stres sonuçlarının yordanmasında iki değişkenden de daha etkin bir rol oynadığı görülmüştür. Son olarak yapılan doğrusal hiyerarşik medyatör regresyon analizleri sonucunda, stres değerlendirmesi ve stres sonuçları arasındaki ilişkide kendine güvenli başa çıkma tarzının modelin öngördüğü şekilde aracı rol oynamadığı, çaresiz başa çıkma tarzının ise kısmi aracı olarak yer aldığı bulgulanmıştır. Tüm bulgular, ilgili literatür ışığında tartışılmıştır.

Nowadays, it may not be possible for each individual to adapt the developing and changing technological, economical and social conditions and in relation with this situation, individuals may experience various physical/mental health problems. However, it is also known that every individual who are exposed to similar conditions, does not experience such kinds of problems. The aim of this study is to evaluate the various psychological reasons taking hand in the link between stress and health, and the relation between these reasons based on the Lazarus and Folkman's transactional model of stress and coping. This theory, presents a model on interactions between the reasons such as personality, stress appraisal and coping, which may be effective in arousal of health problems, and evaluates stress as a process. In this way, it is aimed to determine the factors and their roles which may take part in prevention of negative health outcomes caused by stress. Another aim of the study in accordance with the predictions of the model is to develop a contemporary measurement tool assessing daily hassles of university students. The sample of the study is 350 university students from Bogazici University and Istanbul University. Throughout the study, Stress Self-assessment Checklist, Neuroticism subscale of the Eysenck Personality Questionnaire, Brief Symptom Inventory, Ways of Coping Inventory, Daily Stress Appraisal Inventory for University Students are used. Besides, all students are given semi-structured demographic information and pain assessment forms. Findings of the study showed that the Daily Stress Appraisal Inventory for University Students, which is adapted from the Life Events Inventory for University Students enhanced by Gencoz and Dind (2006), is a valid and reliable measurement tool to be used in the subject area. As a result of the hierarchical multiple regression analysis, it is found out the stress outcomes except chronic pain existence and pain severity are predicted meaningfully by stress appraisals. Helpless coping is predicted by all kind of stress appraisals but self–confident coping is only predicted by stress appraisals that are in relation with social–emotional problems. Additionally, in determining of stress outcomes, helpless coping is a stronger predictor than self-confident coping. Neuroticism, which is the control variable is identified as more effective than both ways of coping in predicting the stress outcomes. Once for all, as a result of the hierarchical mediator regression analyses, it is found that self-confident coping does not mediate the relationship between stress appraisal and stress outcomes as the model suggested and helpless coping style has a partial mediator role. All findings are discussed in consideration of the literature.