Türk milliyetçiliği ve Fuat Köprülü

Abstract

Bu çalışma kapsam olarak, 'ulus', 'ulus-devlet' ve 'ulusçuluk' olgularının tanımlanarak, içerdiği temel karakteristiklerin serimlenmesini ve tarihsel süreklilik bağlamına oturtularak çözümlenmesini içermektedir. Yine, Osmanlı İmparatorluğu'ndan başlayarak modern Türkiye Cumhuriyeti 'nin ve Cumhuriyet ideolojisinin oluşumuna kadarki süreç içerisinde, Türk milliyetçiliği anlayışının köken, doğuş ve dönüşümü, çalışmanın ana eksenlerinden birini oluşturmaktadır. Bu çerçevede, Fuat Köprülü' nün tarihyazımı alanındaki çalışmaları, Türk milliyetçiliğinin biçimlenişi ve ulusçuluk ideolojisine temel oluşturacak bir 'tarih bilinci'nin oluşumunu anlamak bakımından sosyolojik anlamda büyük bir öneme sahiptir. 'Ulus', doğal ve değişmez bir gerçeklik değil; aksine, özgül tarihselleşimi içerisinde 'sanayileşme' ve 'modernleşme' süreciyle birlikte ele alınması gereken bir olgudur. Diğer bir deyişle 'ulus', oldukça yakın döneme ait özgül bir tarihsel sürecin ürünüdür. Aynı zamanda 'ulus', 'ulus-devlet' ve 'ulusçuluk' olgularıyla koşutluk içerisinde ele alanması gereken bir olgudur. 'Ulusçuluk' ise, hem 'ulus' ve 'ulus- devlet' in ortaya çıkışında biçimlendirici bir etki yaratmakta, hem de söz konusu olgular 'ulusçuluk' üzerinde inşa edici ve biçimlendirici bir sonuç doğurmaktadır. Bu kavramların ortaya koyduğu gerçeklik düzlemleri arasında karşılıklı bir etkileşim ve diyalektik bir ilişki vardır. Batı toplumları ile Batı-dışı toplumlarda ulusçuluğun, ulusun ve ulus-devlet'in içerdiği nitelikler bakımından önemli farklılaşmalar söz konusudur. Batı Avrupa'da ortaya çıkan ulusçuluk, 'yurttaşlık' eksenindeki bir siyasal bağlılığı ifade eden ulus- devlet'in ideolojsi ve meşruiyet kuramıdır. Oysa, Batı-dışı toplumlarda ulusçuluk, öncelikle 'anti-emperyalist' ve 'kalkınmacı' karakteristikteki bir ideoloji ve hareket olarak görünüm kazanmaktadır. Bu bağlamda 'kültürel ulusçuluklar', bir 'etno-tarih' temelinde ' uluslaşma' nın gerektirdiği 'bilinçlendirmeyi yaratmak işlevi görmektedir. 'Siyasal ulusçuluklar' ise, 'anti-emperyalist', 'kalkınmacı' ve siyasal bağımsızlığın elde edilmesi/pekiştirilmesine dönük hedeflerin başarıya ulaştırılması amacında belirginleşmişlerdir. Bu çerçevede, Osmanlı İmparatorluğu' nun son dönemlerinde ortaya çıkan vs süreç içerisinde Türk milliyetçiliğine dönüşen akım, 'devletçi', 'korumacı','dayanışmacı' ve 'korporatist' niteliklere sahiptir. 'Türdeş' bir kimlik de, bu çizgi içerisinde hep istenilen bir hedef olmuş; 'bürokratik' ve 'sivil' bir model arayışı uzun dönem bir senteze ulaşamamıştır. Yine, Osmanlı'da başlayan milliyetçilik hareketi, önemli ölçüde bir 'aydın hareketi' olarak 'tepeden' başlatılan ve buradan hiçim biçimlendirilerek yaygınlaştırılmaya çalışılan bir hareket olmuştur. Köprülü' nün bakış açısı ve çözümleme tarzı, kendi döneminin koşullan ve düçünsel düzeyi içerisinde ele alındığında oldukça ileri bir nitelik taşımaktadır. Onun yaklaşımı, bilimsel nedenselliği içeren, gerçekçi, objektif olma kaygısı taşıyan ve materyalist bir karakteristiğe sahiptir. Aynı zamanda Köprülü, bu yaklaşım tarzıyla : sosyolojik imgelemin gerektirdiği bir çerçeveyi de ortaya koymuş, Türkiye'de 'tarihsel sosyoloji'nin temellerini atmıştır. Köprülü, milliyetçilik boyutuyla ele alındığında, başlangıçta, 'Osmanlı milleti' tanımlanmasına bağlılık içerisinde, 'kültürel' ve 'tarihsel' temele oturtulabilecek bir etnik' milliyetçilik anlayışına sahiptir. Ancak o, kendi entellektüel evrimi ve değişen koşulların etkisiyle, bir kırılma yaşamış; sonuçta, asimilasyon karşıtı, demokratik ve yurttaşlık temeline dayalı Batılı bir milliyetçilik anlayışına ulaşmıştır. Dolayısıyla Köprülü, Cumhuriyet ideolojisini anlayabilmenin kilit entellektüel isimlerinden biridir.

Within the context of this study, 'nation', 'nation-state' and 'nationalism' issues have been determined and basic charactheristics of them have been defined. Also historical continuency based on resolutions are studied within above scope. Besides, the other scope of the study includes the origin of Turkish nationalism idea and consequences within the idea of Turkish nationalism. In this view, firtly it has to be stated that Köprülü' s history writing studies has an important role in building 'history conscience' as the base of nationalism ideology within the science of sociology. Nation is not an natural and unchangeable reality as the opposite it has to be taken into account with-after the periods of industriel revolution and modernisatioa As the result nation is an contemporary term and as the product of historical improvement Nation has to be studied with nationalism and national-state of it. Nationalism is a determining factor for the nation and national states. As the counter parts these two terms carry building and shaping factors for the nationalism ideas. As the result these three terms (nation, nation-state and nationalism) have dialectic influences on each other. There are many differences in the contents of nationalism, nation and nation-state between the Western and other societies. The nationalism, which has arisen in Westen societies, is based upon 'citizenship' orbit and means political closure to the state and national states ideology. However within other societies primary concern of nationalism contains the issues of anti-emperyalism and development charactheristic as an ideology and revolutionary scene. In this scope cultural nationalisms, is under construction of social conscience. Political nationalisms have also been determined as the political autonomy, and imrovementand anti-emperyalist culture. Köprülü's view of resolution and shape of looking into these issues are very well improved and progressive, if the condition and level of thinking is taken into account within his life time. His studies and resolations contain scientific cwsaltte, re?litie<: *n^ objectivites. Also his resolations are mainly the results of materialist charactheristics. At the same time Köprülü has stated a frame for determining sociological bass. IllConsequently it has to be stated that he has put the corner-stones of Turkish 'historical- sociology. Köprülü, at the beginning, has been in the introduction of 'Ottoman nation', but with the cultural and historical backgraund. Afterwards, he has tried to explain ethnic nationlism. Nevertheless, he has changed his mind with his life-time and reached an Western nationalism determination. As the result, Köprülü is an basic and main researcher as an intellectual within Republican ideology. IV