Edirne`li Nazmi`nin divanındaki gazellerin dil incelemesi

Abstract

III ÖZET Türkler tarih boyunca çok geniş bir coğrafyada yaşayan dolayısıyla tarih boyunca pek çok farklı kültürle münasebet kurmuş bir millettir. Bu gerçeği dilimizdeki yabancı kökenli kelimelerde de tespit etmek mümkündür. Zaman zaman bu alış veriş bir dil istilası halini almış, bu gerçeği fark eden aydın kişiler istilaya şu veya bu şekilde karşı koymaya çalışmışlardır. Eserini çalışmamıza konu ettiğimiz Edirneli Nazmî'de bu tavrı sergilemeye çalışmış bir şairdir. Eserin dil incelemesi bu sebeple daha bir önem arz etmektedir. Yaşadığı dönemde, devamı gelmese de böyle bir hareketi başlatan Nazmî'nin kısada olsa hayatım ve edebî şahsiyetini, bahsedilen hareketle ilgili olduğu için vermeye çalıştık. İkinci bölümde Edirneli Nazmî'nin başlattığı Türkî-i Basît hareketini, bu hareketin etkisini değerlendirmeye çalıştık. XVI. yüzyılda başlayan bu hareketin tam bir değerlendirmesi elbette yapılacak ciddî bir dil incelemesini gerektirmektedir ancak bu konuyu çalışmamızda kısaca temas etmekle yetindik. Üçüncü bölümünde eserin bir dil incelemesini yaptık. Dil incelemesi bölümü, ses bilgisi ve şekil bilgisi olarak iki başlık altında toplanmıştır. Ses bilgisi ünlü ve ünsüzler olarak iki ana başlıkta incelenmiştir. Şekil bilgisinde ise önce isim ana başlığında isim çekim ekleri ele alınarak sonra yapım ekleri incelenmiştir. Arkasından bütün kelime çeşitleri sıra ile zamir, sıfat, zarf ve edat başlıklarıyla değerlendirilmiştir. Fiil bahsinde ise çekim ekleri, arkasından yapım ekleri, partisip, geundium ve birleşik fiil konulan ele alınarak teker teker incelenmiştir. Dil incelemesinin arkasından çalışmamıza konu olan eserin gazaliyat bölümünün transkribe metni verilmiştir. Transkribe metni ve eserin indeksi takip etmektedir. Bu çalışma XVI. Yüzyılda bir dil ıslahı şeklini alan yabancı kelime kullanma zaafının olduğu dönemde bu istilaya karşı çıkan, bu amaçla kaleme alınmış bir eserin incelenmesidir. Her ne kadar başarılı bir hareket olmamışsa da bir sosyal hastalığın tespiti ve tedavi edilmesi açısından önemli bir eserdir. Bu hareketi başlatan Edirneli Nazmî'nin eserindeki kelime kadrosunun % 60 civarında Türkçe olması, şairin hassasiyetini ortaya koymaktadır.

IV SUMMARY Turks, in the past, have lived in a side region. Thus; they have established relationships with varios cultures. We can determine this realitiy also through the words coming from foreign roots. This relations sometimes has became kind of a language invasion, so some intellectuals, who have realized this fact, have tried to resist this invasion in different ways. Edirneli Nazmı, whose work is the subject of our study, is also a poet who has tried to show the same attitude. So that the language investigation of this work is important. We friend to show the life and the literary character of Nazmî, since they are related to the activity that was initieted by him against the invasion. İn the second part we tried to evaluate the Türkî-i Basît Movement intiated by Edirneli Nazmî and the effect of this movement. A perfect evaluation of this movement, that began in the XVI. century, should be exposed only by a serious language investigation. In the third part we did the language investigation of the work. This language investigation part inculudes two subject entitled phonetics and morfhology. Phonetics is investigated in two parts as vocal and consonant. In morphology part, first the terminations and then the derivational affixes are investigated through the title of `Noun`. After that all kinds of words are studied in the order of pronoun, adjective, adverb and preposition. The verb study includes first the terminations, then the derivational affixes, participles, gerunds and the compound verbs. After the language investigation, the transcript text of the lyric part of the work in question.The index of the work follows the trancript text. This study is the investigation of a work whic is written against the debility of using foreign words that has become a language invasion in the XVI. centruy. Although it hasn't been a successfull movement, it is an important work because of determining and treating a social illness. The 90 % (ninety percent) of words used in this work, which is written by Edirneli Nazmî, are Turkish and this shows the sensitiviy of the poet.