19. ve 20. yüzyilda arşiv vesikalarina göre Boğazliyan

Abstract

There is no definite information about the establishment of Boğazlıyan, a province ofYozgat in the middle Anatolice yet, it is known that this province was included intoOttoman Territory by Çelebi Mehmet a long with Bozok state. From the documentsavailable, we can understand it remained as a province for years. Though muslimpopulation lived together with non-muslim population, the largest number of nonmuslimpopulation of that time used to live in Boğazlıyan. With Armenians' returningfrom exile and as a result of Turks-Greeks exchange, lots of emigrants and refugeesinhabited in this province. A legislation introduced for settlement determined thetransactions of settlement. Some of the transactions realised by the National Estateinspector, Osman Nuri, weren't accepted within rule. For that reason, Finance Ministrysued him for these transactions. As Armenian population intensified in Boğazlıyan, thesettlement of Turkish emigrants was given priority in order to prevent thisintensification. The construction of new churches and the repairing of old ones inGüveçli, Melez and İğdeli, the villages of Boğazlıyan, were permitted by the CentralGovernment. From archieve documents dated 1940 and 1945, it can be understood thatresidents of Boğazlıyan fought off malaria and sandfly and got through disasters such asshortages, fires floods, and, storms. In the developing political process, Armenians gaverise to lots of clashes. Lots of troops were deployed in the province, and those who wereresponsible for these clashes were prosecuted in courts so that their malevolent activitiescould be stopped. Armenians propagated their ideology by issuing declarations whichthey printed with a printing machine called siklostil. The governor of Ankara, thegovernor of Yozgat, the governor of Boğazlıyan, and the interior minister constantlycommunicated each other about the incidents. Armenians operating around Yozgat tookaction by the directives of Hıncak committee and accelerated their activities inespecially Boğazlıyan and its surroundings by opening a branch of Armenian AskainMonion Association. With the introduction of exile legislation in May 1915, lots ofArmenians who didn't want to comply with this legislation provoked incidents inBoğazlıyan and its surroundings and made ungrounded complaints to the Ottomangovernment with telegraphes they sent at times.Key Words: Boğazlıyan, Archieve Document, Gangs, Committees, Armenians,Settlement.

İç Anadolu Bölgesi?nde Yozgat İli?ne bağlı Boğazlıyan İlçesi?nin kuruluşu hakkındakesin bir bilgi mevcut olmayıp, Çelebi Mehmet tarafından Bozok Sancağı ile birlikteBoğazlıyan, Osmanlı topraklarına katılmıştır. Mevcut belgelerden Boğazlıyan?ın uzunyıllar kaza merkezi olduğunu anlıyoruz. Boğazlıyan?da Müslim ve gayrimüslim tebaâberaber yaşamakla beraber, gayrimüslim nüfusunun da en çok bulunduğu yerBoğazlıyan?dır. Tehcirden dönen Ermeniler ve Türk Rum Mübadelesi sonucundaBoğazlıyan?da pek çok muhacir ve mülteci iskân edilmiştir. Çıkarılan iskân kanunuyla,yapılacak muameleler belirlenmiştir. Boğazlıyan?da iskân işlerini yürüten Millî EmlâkMüfettişi Osman Nuri Bey?in yaptığı muameleler iskân mevzuatına uygun bulunmamış,Maliye Vekâleti?nce hakkında takibat başlatılmıştır. Boğazlıyan Kazası?nda Ermenilerinyoğunlaşması üzerine, Türk muhacirlerin yerleştirilmesine öncelik verilmiştir.Boğazlıyan?a bağlı Güveçli, Melez ve İğdeli karyelerinde kilise yapımına ve var olankiliselerin tamiratına Devlet kararıyla izin verilmiştir. 1940 ve 1945 tarihli arşivvesikalarından, Boğazlıyan?da sıtma ve tatarcık hastalığıyla mücadele edildiği, fırtına,sel, yangın ve kıtlık gibi doğal afetlerin yaşandığı anlaşılmaktadır. Gelişen siyasî süreçiçerisinde Ermeniler Boğazlıyan ve civarında pek çok olay çıkarmışlar, Ermenilerinfaaliyetlerini önlemek amacıyla kazaya çok sayıda asker yerleştirilmiş, olaylarda suçlubulunanlar yakalanarak Adlîyeye sevk edilmiştir. Ermeniler propaganda yapmakamacıyla siklostil adlı baskı makinesinde bastıkları bildirileri dağıtmışlardır. Olaylarlailgili olarak Ankara Valisi, Yozgat Mutasarrıfı, Dahiliye Vekâleti ve Boğazlıyankaymakamı sürekli haberleşmişlerdir. Boğazlıyan?da Ermeni ve Türklerin oluşturduğuçetelerin verdiği rahatsızlıktan dolayı çeteler hakkında takibat başlatılmıştır. Yozgat?tafaaliyet gösteren Ermeniler, Hınçak Komitesi?nin direktifleriyle hareket etmişler,bilhassa Boğazlıyan İlçesi ve çevresinde ?Ermeni Askain Monion Cemiyeti? ninşubesini açarak faaliyetlerini hızlandırmışlardır. 14 Mayıs 1915 tarihinde Tehcirkanunun çıkmasıyla, buna uymak istemeyen pek çok Ermeni Boğazlıyan ve çevresindeolay çıkarmışlar, zaman zaman çektikleri telgraflarla Osmanlı Hükümetine asılsızşikâyetlerde bulunmuşlardır.Anahtar Kelimeler: Boğazlıyan, Arşiv Vesikası, Çeteler, Komiteler, Ermeniler, İskân.