Uygur bilmeceleri üzerine bir değerlendirme

Abstract

?Uygur Bilmeceleri Üzerine Bir Değerlendirme? adlı bu çalışmanın konusunu, Doğu Türkistan'da yaşayan Uygur Türklerinin sözlü gelenekten derlenip yazıya geçirilmiş bilmeceleri oluşturmaktadır.Bu çalışmanın amacı, Doğu Türkistan'da yaşayan Uygur Türklerinin sözlü kültür ürünlerinden Uygur bilmecelerini şekil, yapı, içerik, işlev, yaratım ve aktarım bakımından incelemektir. Ayrıca, Türkiye Türklerine en uzak coğrafyada bulunan Türk boylarından biri olan Uygur Türklerinin bilmecelerini Türkiye Türkçesine aktarıp inceleyerek Türk kültür tarihi ve Türk dünyası kültür ürünleri üzerine ileride yapılacak daha kapsamlı çalışmalara katkıda bulunmaktır.Bu çalışmada metin merkezli inceleme metodu kullanılmıştır. Bir başka ifadeyle Doğu Türkistan'da yayımlanmış çeşitli halk edebiyatı kitaplarından tespit ve temin edilmiş 578 bilmece üzerinde metin merkezli bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Elde edilen bilmece metinlerinin transkripsiyonu yapılmış ve bu metinler Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Çalışmanın başında, tezimizin temel konusunu oluşturan bilmecelerin yaratıldığı ve günümüze kadar aktarıldığı Uygur Türkleri hakkında kısaca bilgi verilmiştir.Divan edebiyatı nazım biçimleri arasında yer alan muamma ve lügazlar, Türk halk edebiyatını da etkilemiştir. Uygur bilmecelerinde de muamma ve lügaz örneklerine rastlanmaktadır. Uygur bilmecelerini incelediğimizde, Uygur Türklerine ait bilmeceler ile Türkiye Türklerine ait bilmecelerin şekil, içerik, işlev, yaratım ve aktarım özellikleri bakımından aynı kaynaktan beslendiğini ve ortak özelliklere sahip olduğunu gördük. Çalışmamızda, Uygur Türkçesinden Türkiye Türkçesine metinleri aktarırken, özellikle şiirsel bir yapıya sahip bilmecelerin ahenk özelliklerini ve duygu değerini koruyarak aktarmanın çok güç olduğunu tespit ettik.Anahtar kelimeler: Uygur Türkleri, bilmece, muamma, lügaz, halkbilimi.

The subject of this work, which is named ?An evaluation on Uighur Riddles?, is formed by the riddles gathered by oral tradition of the Uighur Turks who are living in Eastern Turkistan.The former purpose of this work is to study these riddles which are one of the oral products of Uighur Turk?s Literature living in Eastern Turkistan from the viewpoint of their shape, content, function, creation and telling style. Another aim is transferfing and studying these riddles far from the Uighur Turks who are one of the Turkish clans to Turkey Turks. And so, that we are going to manage to light and contribute the more detailed work about History of Turkish Culture and Turkish Culture and Turkish World?s Cultural products.In this work text centered examinating technique has been used. In other words, a text centered work on the 558 riddles, which are taken from the folk literature books published in Eastern Turkistan, has been made in this work.The transkription of the text of riddles that are gathered have been made and these text are traslated into Turkey?s Turkish. At the begining of this work there are some historical knowledge about Uighur Turks as a summary.?Muamma? and ?lügaz?, that had also entered into the poetry of Turkish Classical Literature, have also effected Turkish folk literature. We can also come across samples of ?muamma? and ?lügaz? in Uighur riddles.While Uighur riddles are examinated, we can also say that The Uighur riddles are that are gathered in Turkey, if we analyse them by the viewpoint of shape, content, function, creation and telling syle.While translating the text from Uighur Turkish to Turkey Turkish, especially in poetry pattern, once again it is observed that it is nearly impossible to transfer it by keeping its original harmony and value of emotions.Key words: Uighur Turks, riddles, muamma, lügaz, folklore.