Ortadoğu`da bir istikrarsızlık unsuru:Şattü`l-Arap sorunu

Abstract

Şattü'l-Arap sorunu yirminci yüzyıl başlarında bölgede iki şekilde kendinigöstermiştir. Bunlardan birincisi ngiltere ve Rusya devletlerinin de müdahil olduğu birOsmanlı- ran sınır anlaşmazlığı şeklindedir. Şattü'l-Arap bölgesi, 16. yüzyıldan başlayarakOsmanlı ve ran devletleri arasında sınır anlaşmalarına konu olmuştur. Ancak bu uluslararasıbir sorundan ziyade ikili ilişkileri belirleyen bir mesele olarak sürmüştür. 19. yüzyıldangiltere ve Rusya devletlerinin çeşitli nedenlerle bölgeye gösterdikleri ilgi sonucu, Şattü'l-Arap bölgesinde söz konusu devletlerin çıkarları doğrultusunda bir sınır sorunu oluşturulmayabaşlanmıştır. 20. yüzyıl başında bölgede petrolün keşfi ve ngiltere ve Rusya devletlerininartan müdahaleleri neticesinde Şattü'l-Arap sorunu uluslararası bir boyut kazanmıştır.Sorunun 20. yüzyıl başlarında kendini gösterdiği bir diğer boyut ise; Rusya, ngiltereve Almanya devletlerinin müdahalelerine sahne olan Şattü'l-Arap nehrinde ulaşım sorunudur.Bir yandan bölgede petrolün keşfi ve bu petrolün çeşitli bölgelere nakledilmesi, diğer yandanda Bağdat demiryolu, Şattü'l-Arap nehrinde ulaşımı emperyal devletler açısından önemli birhale getirmiştir. Bu durum çeşitli tartışmalara ve bir takım uluslararası anlaşmalara giden yoluaçmıştır.1914 senesinde emperyal devletlerin paylaşım mücadeleleri nedeniyle çıkan BirinciDünya Savaşı yapılan tüm bu müzakereleri ve anlaşmaları geçersiz kılmış, böylece 20.yüzyılın ilk yarısından arda kalan bu sorunlar 21. yüzyılda Şattü'l-Arap sorununun sürekligündemde kalmasının ana nedenini oluşturmuştur. Nitekim bu çalışma bu süreci elealmaktadır.

In the early twentieth century, the question of Shatt al Arab appeared at the region intwo ways. One of them is a boundary dispute between Iran and the Ottoman Empire in whichGreat Britain and Russia interfere. The Shatt al Arab region, has been a subject for theboundary disagreement between Iran and the Ottoman Empire beginning from the sixteenthcentury. But this fact has been proceeded as a matter that determines the bilateral relationsrather than an international problem. In nineteenth century, as a result of Great Britain andRussia?s interests towards the region with several reasons, a boundary dispute has deliberatelystarted to be formed in the Shatt al Arab region in direction of the above-mentioned powers.In the early twentieth century, the discovery of petroleum and increasing interventions ofGreat Britain and Russia to the region led the Shatt al Arab question to gain an internationaldimension.The other dimension that the problem arose in the early twentieth century was thenavigation question in the Shatt al Arab river, which was the scene of the interventions ofRussia, Great Britain and Germany. On the one hand the discovery of petroleum and thetransportation of this petroleum to several regions, and on the other hand Bagdad Railway,rendered the navigation in the Shatt al Arab river vital in the eyes of the imperial powers. Thissituation paved the way for the several discussion and some international agreements.The World War I, which came out because of the imperial power?s share struggle,brought the whole discussions and agreements to an invalid point and therefore this problemsremained from the first half of the twentieth century formed a basis for the fact that Shatt alArab question is still a significant in the twenty first century. Likewise, this study treats thisprocess.