1906-1911 İran meşrutiyet hareketinde Osmanlı etkisi

Abstract

Bu çalışma İran'da XX. yüzyılın başında gerçekleşen Meşrutiyet sürecini ve onun Osmanlı'daki reformlarıyla olan etkileşim ve ilişkisini ortaya koymaktadır. Bu açıdan İran tarihine yeni bir dönem açan 1906-1911 yıllarındaki Meşrutiyet hareketine benzer değişimi yaşayan Osmanlı'nın etkileri tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu yönde İran'da Meşrutiyeti hazırlayan reformlardan sistemin siyasi literatürünün benimsenmesine kadar bu etki incelenmiştir. Osmanlı'daki sürecin XIX. yüzyılın ilk yarısından itibaren İran'da da yaşandığı ve Meşrutiyeti doğuran faktörlerin de benzerlik taşıdığı görülmüştür. 1890'da Nasirüddin Şah'ın İngiltere'ye verdiği tütün imtiyazına karşı Meşrutiyetin ilk provası niteliğindeki halk ayaklanmasıyla ortaya çıkan dinî meşruiyet sorunu, İran'ı benzer toplumsal şartları taşıdığından Osmanlı'daki gibi tartışmaların içine çekmiştir. Orduyu modernize etmeyi, merkezî yönetim ve yargıyı düzenlemeyi, modern eğitimi yaymayı hedefleyen İranlı reformcular bu hareketlerinde açıkça Osmanlı reformcularının etkisinde kalmışlardır. Osmanlı meşrutiyetçilerle etkileşimde önemli misyon yüklenen İstanbul'daki İranlı aydın ve tüccarlar, iki ülke arasında bu yönde bir fikir ve stratejik destek köprüsü kurmuşlardı. Dönemin İran ve Osmanlı devletleri arasındaki diplomatik ilişkilerinin seyri de Meşrutiyet içindeki dinamiklerin karşılıklı etkileşimine bağlı olarak seyretmiştir.

This study examines the process of constitutionalism that took place in Iran at the beginning of 20th century and exposes its mutual effects and linkages of the reforms in The Ottoman Empire. It tries to find out the impacts of changes and reforms of the Ottomans over the causes and consequences of the Iranian constitutionalism that took place between 1906-1911. It is even clearly seen the influence of Ottomans in the adoption and acceptance of political literature of constitutionalism in Iran. From the first-quarter of 19th century, the rise of constitutional factors in Iran also followed a similar path of process in the Ottomans. The public uprising that stood against the tobacco privilege the Shah gave to Britain in 1890 was the first trial of the constitutional movement. Like traditional Islamic societies, this movement has drawn in Iran to depend on the necessity of religious legitimacy that happened in the Ottomans. It was clear that the Iranian reformists had been heavily influenced by the Ottoman reformists in their reforms targeting to modernise army, to regulate central administration and legal system and o disseminate modern education. The Iranian merchants and intellectuals living in Istanbul undertook important mission in establishing communication between the Ottoman constitutionalists and Iranians and they also played important roles in establishing strategic and intellectual supports between two countries. The diplomatic relations between Iran and the Ottomans have followed a journey depending on the mutual interactions and relations in the arguments and developments of constitutionalism.