Türk basınına göre Rıza Şah`ın Türkiye seyahati: 10 Haziran 1934 - 6 Temmuz 1934

Abstract

21. yüzyıl başlarında, 1. Dünya savaşı sonrasında hem Türkiye'nin hem de komşusu İran'ın yönetsel ve sosyal manada köklü değişiklikler geçirdiğini görmekteyiz. Aynı kaderi paylaşan bu iki komşu devlet doğal olarak paralel yollardan ilerlemişler ve benzer yönde sosyo-politik reform süreçlerinden geçmişlerdir. Bu durum netice itibariyle yüzyıllardır sınır sorunu ve mezhepsel çatışmalar başta olmak üzere birbirleriyle problem yaşayan bu iki komşu devleti birbirine yakınlaştırmıştır. Gerek Mustafa Kemal Atatürk gerekse de Rıza Şah birbirlerinin dostluklarına çok önem vermişler ve aradaki sorunları barışçıl yol ve yöntemlerle çözme çabası içerisinde olmuşlardır. Komşuluk ilişkilerinin asırlardır problemli bir zeminde ilerlediği gerçeği göz önünde bulundurulduğunda bu iki liderin komşuluk ilişkilerinde yeni bir sayfa açtığı tespitinde bulunmak mümkündür.İki ülkenin ilişkilerinde esen bu dostane rüzgarı ve birbirlerini ne denli önemsediklerini gösteren en önemli delillerden birisi tezimizde incelediğimiz Rıza Şah'ın Türkiye Seyahatidir. Bu seyahat Rıza Şah'ın ilk ve son dış gezisi olmakla birlikte Türkiye Cumhuriyeti tarihinde de devlet başkanlığı nezdinde bugüne kadar gerçekleşmiş en uzun ziyaret niteliğini taşımaktadır.İki liderin bir araya geldiği bu ziyaretin iki ülke arasındaki sorunların çözümüne ve ticari ilişkiler başta olmak üzere aradaki ilişkilerin seyrinin düzelmesine önemli katkıları olduğunu görüyoruz. Yine bu ziyaret sayesinde Rıza Şah Türkiye'deki reformların başarısını bizzat yerinde görmüş ve bunu tezimizde belirttiğimiz üzere defalarca demeç ve iltifatlarıyla dile getirmiştir. Dolayısıyla bu ziyaretin o dönemde İran'da çağdaşlaşma yolunda yapılan yeniliklerdeki rolü de oldukça önemli mahiyettedir.Söz konusu ziyaretin hem yerli hem de yabancı basın nezdinde gerek karar aşamasında gerek gerçekleşme aşamasında gerekse de sonrasında detaylarıyla incelenmiş olması ve hakkında yapılmış olan yorumlar göz önünde bulundurulduğunda seyahatin önemi daha da net bir şekilde anlaşılmaktadır.Yukarıda önemini belirtmeye çalıştığımız bu ziyareti her safhasıyla incelediğimiz tezimiz toplamda üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Rıdvanbeyoğlu Hüsrev Gerede'nin Büyükelçi olarak atanması ve kendisinin iki ülke ilişkilerinin seyrine ilişkin yaptığı olumlu katkılar ve ziyaretin temininde yürütülen hem diplomatik manada hem de Rıza Şah ile bizzat yapılan görüşmeler, ziyaret kararının alınma süreci ve bu kararın basındaki yansımalarıyla birlikte Türk tarafında büyük misafir için yapılan hazırlıklar ele alınmıştır.İkinci bölümde ise seyahatin gerçekleşme süreci başından sonuna kadar durakları baz alınarak başlıklandırılmış ve tüm seyahat süreci en ince ayrıntısına kadar incelenmiştir. Bu esnada diğer bölümlerde olduğu gibi ağırlık öncelikli olarak basında çıkan haberlere verilmiş ve dönemin gazeteleri incelenmiştir. Bunların haricinde süreli ve süresiz yayınlar, resmi belgeler ve hatıratlar kullanılarak detaylar tamamlanmıştır.Son olarak üçüncü bölümde ise ziyaretin sonuçları, iki ülke arasındaki ilişkilerin seyrine etkisi ve basındaki yansımalarına değinilmiş ve Sadabad Paktı, Trabzon-Tebriz ticaret yolu, yolda ve Trabzon limanında yapılan ıslah çalışmaları ve iki ülke arasında birbirlerine karşı olan ticaret politikalarının aldığı seyir, Kürt meselesi ve sınır sorununun bertaraf edilmesi hususları ayrı ayrı incelenmiş ve Rıza Şah ülkesine döndükten sonra iki ülke arasındaki ilişkileri ve seyahatin sonuçlarına yer veren gazete haberleri ve demeçler de ayrı bir başlık altında incelenerek tezimiz nihayetine kavuşturulmuştur.

In the early 21st century, just after the end of First World War, it could be observed that both Turkey and her neighbor Iran had transformed radically in governmental and social spheres. Sharing similar destinies these two neighbor state followed similar and parallel sociao-politic reforms. This situation as a result connected these two countries which had border issues and sectarian clashes for centuries. Mustafa Kemal Atatürk and Rıza Shah both regarded their friendship as an important aspect of their relations and tried to resolve their disputes in peaceful terms. Considering the problematic neighborhood relations of these two countries for centuries, it could be claimed that these two leaders opened a new page in neighborhood relations of these states.One of the most important evidents in this new friendship as it is analyzed in this study, was Rıza Shah's visit to Turkey. This visit was the first and the last foreign visit of Rıza Shah and also it was the longest official visit paid by a head of state in the history of the Republic of Turkey.It is argued that this visit significantly contributed to the development of commercial and other social and political relations and also to the peaceful resolution of disputes between these two countries. As it is stated in this thesis, during his visit to Turkey Rıza Shah had the opportunity to realize the success of the revolutions in Turkey which he mentioned and reiterated their success in his speeches. Therefore this visit had an important place in the reformations undertaken by the Shah during the modernization process of Iran.The significance of this visit could be understood clearly when it is considered that both local and international press followed the visit from the very beginning and commentated about it in depth even after the visit had ended.Along with the aforementioned visit that is scrutinized in detail, this thesis consist of three chapters. In the fist part the appointment of Rıdvanbeyoğlu Hüsrev Gerede as ambassador to Iran and his contributions to the developing relations of these two countries will be discussed along with the organization of Shah's visit to Turkey, diplomatic correspondence between Turkey and Iran and meetings with Shah and his the decision for this visit. Also preparations of Turkish side for this visit will be analyzed in the first chapter.In the second chapter, realization of the whole stages of the visit analyzed in detail by spliting the process of the visit from its commencing to its end. For scrutinizing the visit special attention had given to the review of the news appeared in the press and newspapers of that era reviewed as this is the methodology that was pursued in all other chapters. Other then newspapers periodicals, official documents and memories had been utilized to complete the integrity of the thesis.Consequently, in the last part of the thesis the results of the visit and its impact on the relations between Turkey and Iran analyzed. What's more, outcomes of the visit and developments after the visit such as; Sadabad Pact, construction of Trabzon-Tebriz trade route, advancements in the Trabzon Port, trade diplomacy between these countries, Kurds issue and resolution of border issues discussed under separate headlines. Return of Rıza Shah to his home and developments in the relations of Turkey and Iran analyzed to conclude this study by reviewing the news appeared on newspapers and speeches given after this visit.