Okul yöneticilerinin liderlik stilleri ile okulların etkililik düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi

Abstract

Bu araştırma; okullarda yöneticilerin gösterdiği dönüşümcü ve etkileşimci liderlik özelliklerinin yönetici ve öğretmen algılarına göre farklılaşıp farklılaşmadığını; okulların etkililik düzeylerini yönetici ve öğretmen algılarına göre belirlemek, dönüşümcü ve etkileşimci liderlik stilleri ile okul etkiliği arasındaki ilişkiyi ortaya koymak amacıyla yapılmıştır.Araştırmanın evrenini 2013-2014 eğitim öğretim yılında Konya ili Ereğli ilçesinde bulunan 94 resmi ilkokul, ortaokul ve lisede görev yapan toplam 1720 yönetici ve öğretmen oluşturmaktadır. Ereğli ilçe merkezindeki tüm okullarda görev yapan 150 yönetici ve 450 öğretmene gönüllük esasına dayalı olarak ulaşılarak, araştırmacı tarafından gerekli ön açıklama yapılmak suretiyle ölçme araçları uygulanmıştır. Uygulama çalışmalarından sonra toplanan bu ölçme araçlarından kurallara uygun olarak doldurulmayanlar değerlendirme dışı bırakılmış 334'ü öğretmen 58'i müdür 58'i müdür yardımcısı olmak üzere, toplamda 450 ölçme aracı değerlendirmeye tabi tutulmuştur.Araştırmada veri toplama aracı olarak, Bass ve Avolio (1995) tarafından geliştirilen `Çok Faktörlü Liderlik Ölçeği (Multifactor Leadership Questionnaire-MLQ 5X – SHORT )`, Ali Balcı (1993) tarafından geliştirilen `Etkili Okul` Ölçeği ve kişisel özellikleri belirlemek için araştırmacı tarafından geliştirilen `Kişisel Bilgiler Formu` kullanılmıştır.Ölçek uygulamasından elde edilen veriler SPSS (Statistical Package For Social Scientists for Windows Release 15.0) programında analiz edilmiştir. Yönetici ve öğretmenlerin algılarına göre liderlik stilleri ve etkili okul ölçeklerinin alt boyutlarının normal dağılım gösterip göstermedikleri Kolmogorov- Smirnov Testi test edilmiştir. Verilerin normal dağılım göstermediği görülmüştür. Bu nedenle alt probleme ilişkin bağımsız değişkenlerle liderlik stilleri ve etkili okul alt boyutları parametrik olmayan testlerle sınanmıştır. İkili karşılaştırmalar için Mann-Whitney U Testi; çoklu karşılaştırmalar için Kruskal-Wallis H testi kullanılmıştır. Anlamlılık düzeyi olarak p<.05 tercih edilmiştir. Kruskal Wallis H testinde anlamlı farkın çıktığı durumlarda farkın hangi gruplar arasında kaynaklandığını belirlemek için Mann Whitney U Testi uygulanmıştır. Yöneticilerin liderlik stilleri ile etkili okul alt boyutları arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için de Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon (r) katsayısı tekniğinden yararlanılmıştır.Araştırma sonucunda,1. Yönetici ve öğretmen algılarına göre okul yöneticilerinin dönüşümcü liderlik stilini etkileşimci liderlik stiline göre daha çok kullandıkları belirlenmiştir. Yöneticilerin öğretmenlere göre kendilerini hem dönüşümcü liderlik hem de etkileşimci liderlik alt boyutlarında daha yüksek puanla değerlendirdikleri görülmüştür.2. Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin, yöneticilerin cinsiyet, öğrenim durumları gruplarına göre dönüşümcü ve etkileşimci liderlik alt boyutlarının tamamında anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Yöneticilerin, okul türü ve okulda çalışma süresi değişkenine göre dönüşümcü liderlik stili alt boyutlarında anlamlı bir fark bulunamamıştır. Kendi algılarına göre yöneticilerin etkileşimci liderlik stilleri, Okul türü gruplarına göre istisnalarla yönetim (pasif) alt boyutunda anlamlı farklılaşma gözlenmiş, mesleki kıdem gruplarına göre ise dönüşümcü liderlik stili bireysel destek alt boyutunda anlamlı bir farklılık göstermiş, etkileşimci liderlik laissez-faire alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Okuldaki çalışma sürelerine göre ise etkileşimci liderlik koşullu ödül ve istisnalarla yönetim (aktif) alt boyutları arasında anlamlı farklılık göstermiştir.3. Okul yöneticilerinin liderlik stillerinin, öğretmenlerin cinsiyet, öğrenim durumları gruplarına göre dönüşümcü ve etkileşimci liderlik alt boyutlarının tamamında anlamlı bir farklılık göstermemektedir. Okul türü gruplarında dönüşümcü liderlik stili bireysel destek alt boyutu ve etkileşimci liderlik laissez-faire alt boyutunda anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Mesleki kıdem ve okulda çalışma süresi gruplarına göre dönüşümcü liderlik alt boyutlarının tamamında anlamlı farklılık bulunamazken, mesleki kıdem gruplarına göre etkileşimci liderlik stili istisnalarla yönetim (aktif) ve laissez-faire alt boyutlarında anlamlı farklılık olmuştur.4. Yöneticiler okullarını `sıklıkla` ( =3.92) düzeyinde etkili görmektedirler. Yöneticiler kendilerini etkili okulun en etkili boyutu olarak görürlerken, öğretmenler okullarını `sıklıkla` ( =3.60) düzeyinde etkili görmekte ve kendilerini etkili okulun en etkili boyutu olarak algılamaktadırlar. Okul yöneticileri ve öğretmenlerinin algılarına göre etkili okul algısı yüksek çıkmakta ve yöneticiler lehine anlamlı farklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.5. Yöneticilerin algılarına göre okullarının etkililik düzeyleri okul yöneticilerin cinsiyet, okul türü, eğitim durumu gruplarının algısı tüm alt boyutlarda anlamlı farklılık göstermemiştir. Yöneticilerin mesleki kıdem gruplarının etkili okul algılarına göre okul yöneticisi; öğrenciler ve veliler alt boyutlarında anlamlı farklılık göstermezken, öğretmenler ve okul ortamı alt boyutlarında anlamlı farklılık göstermiştir. Yöneticilerin okulda çalışma süresi gruplarının etkili okul algılarına göre okul yöneticisi; okul ortamı; öğrenciler ve veliler alt boyutlarında farklılık göstermezken öğretmenler alt boyutunda anlamlı farklılık göstermiştir.6. Öğretmenlerin cinsiyet, mesleki kıdem ve okuldaki çalışma süresi gruplarının etkili okul algıları anlamlı farklılık göstermemiştir. Öğretmenlerin okul türü gruplarının etkili okul algıları okul yöneticisi; öğretmenler; okul ortamı alt boyutlarında anlamlı farklılık göstermezken, öğrenciler ve veliler alt boyutunda anlamlı farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Öğretmenlerin eğitim durumu gruplarının etkili okul algıları öğretmenler, öğrenciler, veliler alt boyutlarında anlamlı farklılık göstermezken, okul yöneticisi ve okul ortamı alt boyutunda anlamlı olarak farklılık göstermiştir.7. Yöneticilerin algılarına göre dönüşümcü liderlik stili idealleştirilmiş etki (atfedilen), etkili okul öğrenci ve veliler, entelektüel uyarım, bireysel destek alt boyutu etkili okul, veliler alt boyutlarında anlamlı ilişki bulunmazken, bunların dışında kalan diğer tüm boyutlarda pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Yöneticilerin algılarına göre etkileşimci liderlik stili istisnalarla yönetim (aktif) alt boyutu ile etkili okulun öğretmenler, okul ortamı, öğrenciler; istisnalarla yönetim (pasif) alt boyutu ile etkili okul öğretmenler, okul ortamı ve laissez–faire alt boyutu ile etkili okulun tüm alt boyutları arasında anlamlı ilişki bulunmazken, bunların dışında kalan diğer tüm alt boyutlar arasında pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Öğretmen algılarına göre dönüşümcü liderlik stili ile etkili okulun tüm alt boyutlarıyla pozitif yönlü ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Yine Öğretmen algılarına göre etkileşimci liderlik stili `laissez-faire` alt boyutu ile etkili okulun tüm alt boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı bir ilişki saptanırken bunun dışında tüm alt boyutlarda pozitif yönde ve anlamlı bir ilişki saptanmıştır.

This research was conducted with the aim of revealing whether transformational and transactional leadership characteristics that administrator shows at schools differentiate according to perception of the administrator and the teacher or not, determining the effectiveness levels of the schools according to perceptions of administrator and teachers, finding the relationship between transformational and transactional leadership style and effectiveness of school.The population of the research composes of totally 1720 administrators and teachers who work in 94 official primary, secondary and high schools in 2013-2014 academic years in the district Ereğli of Konya. Scales were applied by the researcher to 450 teachers and 150 administrators who are volunteered to participate in research. 116 administrators and 334 teachers' questionnaires, which returned from questionnaires correctly and were filled suitable for rules, were evaluated.In the research, `Multi Factor Leadership Questionnaire MLQ (5X – SHORT)`, developed by Bass and Avolio (1995), `Effective School` questionnaire that is developed by Ali Balcı (1993) and 'Personal Information Form', developed by researcher which aims at determining personal characteristics are used as a way of collecting data.The data that was obtained from the research was analyzed in the program of SPSS (Statistical Package For Social Scientists for Windows Release 15.0). The styles of leadership according to perception of administrators and teachers, and whether the sub- dimension of the effective school questionnaires show normal variance or not were tested by Kolmogorov-Smirov Test. It was seen that the data didn't show normal variance. For this reason, the independent variables, connected to sub-problems, and the sub-dimensions of leadership styles and effective school were tested with tests that were not parametric. Mann Whitney U test was used for the binary comparison; Kruskal Wallis H test was used for the multiple comparison. P<.05 was prefered as a meaningfulness level. Mann Whitney U test was applied to determine to weld the difference among which groups when in the cases revealing meaningful difference at the Kruskal Wallis H test. Also, Spearman Brown's Rank Correlation Co-efficient (r) technique was used to reveal relationship between administrators' leadership styles and sub-dimensions of effective school.As a result of the research;1- According to the perception of administrators and teachers, it is determined that school administrators use transformational leadership style much more than transactional leadership style. Administrators rather than teachers are seen to assess themselves with more scores in the sub-dimensions of both transformational leadership and transactional leadership.2- The leadership styles of school administrations do not show significant difference in all sub-dimensions of both transformational and transactional leadership in terms of administrators' sex and education degree. According to the variable of the type of school and working duration at school, it is not found significant differences in the sub-dimensions of transformational leadership style of administrators. Transactional leadership styles ofadministrators according to their own perception, it is observed significant differences in the exceptional management (passive) sub-dimension as to groups of school types, it shows a significant difference in the individual support sub- dimension of transformational leadership style, it is found a significant difference in laissez-faire sub dimension of the transactional leadership. And for the working duration, transactional leadership shows a meaningful difference between the conditional reward and the sub dimensions of management with exceptions (active).3- Leadership styles of school administrators do not show significant differences in all sub- dimensions of transformational and transactional leadership as to teachers' sex and groups of educational background. In the groups of school types, it is found a significant difference in the individual support sub-dimension of transformational leadership style and the laissez-faire sub dimension of transactional leadership. While it is not found a significant difference in all sub-dimensions of transformational leadership as to professional length of service and the working duration at school, it is found a significant difference in the sub-dimensions of laissez-faire and transactional leadership style of management with exceptions (active).4- Administrators perceive their schools (frequently) at the level of ( =3.92). While administrators perceive themselves as the most effective dimension of the effecetive school, teachers perceive effectively their schools (frequently) at the level of ( =3.60) and they perceive themselves as the most effective dimension of the effective school. According to school administrators and perception of teachers, effective school perception becomes high and it is reached to a conclusion that it shows a significant difference in favor of administrators.5- According to the perception of administrator, the effectiveness levels of schools do not show meaningful differences in all sub-dimensions of school administrators' sex, type of school, and groups of education level perception. According to effective school perception of administrators' professional seniority groups, school administrator does not show a meaningful difference in sub-dimensions of students and their parents while he shows a meaningful difference in sub-dimensions of teachers and the school environment. According to the effective schools perception of the working duration groups of administrator at school, school administrator and school environment do not show any difference in sub-dimensions of students and their parents while they show a significant difference in the sub-dimension of teachers.6- The sex, and professional seniority of teachers, and effective schools perceptions of the working duration groups do not show as a significant difference. Effective school perceptions of teachers' types of school groups do not show meaningful difference in sub-dimension of school administrators, teachers, school environment while it shows as a meaningful difference in sub-dimension of students and their parents. The education level groups of teachers' effective school perceptions do not show a meaningful difference in sub-dimensions of teachers, students and their parents while it shows as a significant difference in sub-dimension of school administrator and school environment.7- According to perception of administrators; idealized effect of transformational leadership (to be attributed), it is not found a meaningful relationship in sub-dimensions of parents, individual support sub-dimension of effective school, intellectual stimulation, effective school students and their parents, while, apart from these, it is determined that there is a meaningful and positive relationship in all dimensions. According to perception of the administrator, while it is not found any meaningful relationship between transactionalKey Words: Leadership Styles, Transformational Leadership, Transactional Leadership, Effective School, MLQ.