Gazâlî`nin nedensellik anlayışı ve kuantum fiziği Kopenhag yorumu belirsizlik ilkesinin karşılaştırılması

Abstract

İslâm düşüncesinde önemli bir yeri olan Gazâlî nedensellik anlayışı ile çağının ötesine uzanan etkiler bırakmıştır. Gazâlî'nin nedensellik anlayışının modern fizikle olan benzerlik ve farklılıklarını ortaya çıkartmayı amaçladığımız tezimizde konuyu kavramsal düzeyde ele aldık. Hareket kavramı bağlamında incelediğimiz nedenselliğin zorunluluğu meselesinin, süreklilik ve süreksizlik düşüncelerinin ekseninde değiştiğini göstermeye çalıştık. Gazâlî örneği üzerinden incelediğimiz nedenselliğin felsefi temellerinin ortaya çıkartılması suretiyle bilimin cevap aradığı sorulara olgusal yaklaşım kadar kavramsal düzeyde de yaklaşılmasının gerekliliğini göstermeyi amaçlıyoruz. Bu sayede felsefe ile bilimin birbirlerini destekleyerek gelişmeleri gerektiğini ortaya koymayı hedefliyoruz. Araştırmamız dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ilkçağ filozoflarından Gazâlî'ye kadar geçen süre içerisinde neden ve nedensellik kavramlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir.İkinci bölümde Gazâlî'nin nedensellik düşüncesi ve buna karşı yöneltilen eleştiriler açıklanmıştır.Üçüncü bölümde kuantum fiziği Kopenhag yorumunun gelişimi Newton fiziğinden itibaren ele alınarak incelenmiştir.Son bölümde belirsizlik ilkesinin temel esasları açıklanarak Gazâlî'nin nedensellik anlayışıyla ortak ve farklı yönleri incelenmiştir. Bu kısmın sonunda yaptığımız genel değerlendirmeyle Gazâlî'nin nedensellik anlayışının geliştirilerek modern fiziğin ihtiyaç duyduğu yeni bir epistemoloji inşasına katkıda bulunulabileceğine dikkat çekmeye çalıştık.

Gazzali has an important place in the Islamic thought and he left an impression beyond his age with his understanding of causality. In this thesis, we attempted to draw the similarities and differences between Gazzali's understanding of causality and modern physics on a conceptual basis. The purpose is to show that the indispensability of causality, which is examined in the context of the concept of action, is variable according to the idea of continuation and non-continuation. Another purpose of this thesis is to indicate that revealing the philosophical bases of causality, by scrutinizing Gazzali's thought, depends on conceptual approaches as much as the factual approaches in order to find proper answers for the questions of modern science. By the way, the ultimate goal is to show that philosophy and science should develop through supporting each other. This thesis is composed of four parts. In the first chapter of the thesis, the concepts of cause and causality from antiquity to Gazzali are analyzed in historical perspective. In the second chapter Gazzali's idea of causality is analyzed and the critics of this idea are depicted. In the third chapter, the development of Copenhagen interpretation in quantum physics is researched starting from Newton physics. In the last chapter, the fundamentals of the uncertainty principle are explained situating the common and different aspects of this principle in face of Gazzali's understanding of causality. In the end of this chapter, we remarked that by improving Gazzali's understanding of causality we can contribute to the formation of a new epistemological construction which is required in the modern physics.