Zirki Beylikleri ve beyleri tarihi

Abstract

Zirki coğrafyası bugün, Diyarbakır'ın Lice ve Hazro ilçeleri ile Siirt'in Baykan ilçesini kapsamaktadır. Zirki bölgesi sırasıyla Selevkos, Bizans, İslam, Selçuklu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı hâkimiyetlerine girmiştir. Zirki bölgesinde Zirki soyundan gelenlerin oluşturmuş olduğu dört beylik mevcuttur. Bu beylikler şöyledir: Atak Beyliği, Derzin Beyliği, Tercil Beyliği ve Gırdıkan Beyliği'dir. Atak ve Tercil Beyliği Diyarbakır bölgesinde, Derzin ve Gırdıkan Beyliği ise Siirt bölgelerinde yaşam alanı bulmuşlardır. Zirki soyunun geldiği kişi ise Şeyh Hasan Zerraki olduğu kabul görmektedir. Şeyh Hasan Zerraki'nin Şam vilayetinden Mardin vilayetine, oradan da Atak bölgesine geçtiği rivayet edilir. Şeyh Hasan Zerraki'nin oğulları burada hüküm sürmüş; daha sonra ise Tercil, Derzin ve Gırdıkan bölgelerine gidip bu bölgelerde beylikler kurup yönetmişlerdir. Kurulan bu beyliklere Zirki ya da Zırkan beylikleri denilmektedir. Zirki beylikleri Çaldıran Savaşı öncesi Şii İran'a bağlıyken Çaldıran Savaşı'ndan sonra ise diğer Kürt beylikleri gibi Osmanlı hâkimiyetine girip Osmanlı idaresinde hükümet sancakları ve yurtluk ocaklık sancakları şeklinde yönetilmişlerdir. 19. yüzyılda Osmanlının merkezileşmesi ile beraber, beylik statüleri ellerinden alınmıştır. Osmanlının merkezileşmesi ile birlikte yeni düzene uymayan bazı Zirki beyleri Sivas ve Edirne gibi batı şehirlerine yerleştirilmişlerdir.Anahtar Kelimeler: Atak, Derzin, Zirki, Lice.

Zirqi geography, at the present includes the districts of Lice and Hazro of Diyarbakir and Baykan of Siirt.The Zirki region has entered into the sovereignty of Selevkos, Byzantium, Islam, Seljuk, Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi and Ottoman respectively.There are four principalities in the zone of Zirqi that are formed by the descendants of Zirqi.These principals are: Atak Principality, Derzin Principality, Tercil Principality and Gırdıkan Principality. Atak and Tercil Principality Diyarbakir region, Derzin and Girdikan Principality have found living space in Siirt regions.The descendant of the Zirqi is considered to be Sheikh Hasan Zerraki.It is reported that Sheikh Hasan Zerraki passed from Damascus province to Mardin province and from there to Atak area.The sons of Sheikh Hasan Zerraki reigned here; Then Tercil, Derzin and Girdikan regions, and founded and governed the principalities in these regions. The established principalities or clans are called to zirq zirqan.Zirqi principals belonged to Shiite Iran before Battle of Çaldiran, but after Battle of Çaldıran, they entered into Ottoman domination like other Kurdish principals and were governed as government banners and local banner banners in the Ottoman Empire.With the centralization of the Ottoman Empire in the 19th century, the status of the Principality has been taken away from.With the centralization of the Ottoman Empire, some Zirqi bearers who did not comply with the new order were placed in western cities like Sivas and Edirne.Key Words: Atak, Derzin, Zirqi, Lice.