Seyyid Taha Nehri(Hakkâri)`nin hayatı ve faaliyetleri

Abstract

19. yüzyılın en önemli mutasavvıflarından biri olan Seyyid Taha Nehri(öl.1853),ilk eğitimini ailesinden aldıktan sonradönemin diğer bir büyük mutasavvıfı olan Mevlana Halid Bağdadi'nin yanına giderek ona bağlanmıştır.Burada80 günlük bir eğitimin ardından Hakkâri bölgesine gelerek irşadfaaliyetlerine başlamıştır. Seyyid Taha Nehri ve ailesi önceleri Kadiriyye tarikatına mensup iken daha sonra Halidiyye tarikatına geçmişlerdir; bölgede Kadiriyye tarikatına mensup olan ailelerde onun irşad faaliyetleri sonucunda Halidiyye tarikatına bağlanmışlardır.Hakkâri'nin Şemdinli ilçesi sınırları içerisinde bulunanNehri'yeyerleştikten sonra 42 yıl boyunca irşadfaaliyetlerini sürdürmüştür.Ayrıca burada birçok müridyetiştirerek etkisi günümüze kadar ulaşan Nakşi-Halidiyye geleneğinin tohumlarının atılmasını sağlamıştır. Seyyid Taha Nehri,tasavvuf ve irşad faaliyetleri dışında bölgedeki siyasi hareketlilikten de uzak kalmamış;Kırım, Kafkasya ve Azerbaycan'da bizzat kedisinin de katıldığı seferlerle bölge halkını uyandırmaya çalışmıştır. Bu çerçevede bulunduğu bölgeyeyönelebilecek Şii etkisi ve Rus tehlikesine karşı halkı örgütlemeye çalışmıştır. Ayrıca bölge halkı arasında meydana gelen kişisel sorunlar, aşiretler arası kavgalar ve Tanzimat'la başlayan bölge mirlikleri ile Osmanlı Devleti arasında yaşanan çatışmalarda tarafları uzlaştırıcı bir rol üstlenmiştir. Üstlendiği bu roller, onuhem dini hem siyasi bir otorite haline getirmiştir.Böylece Seyyid Taha Nehri, Hakkâri bölgesi başta olmak üzere Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri, Irak, Suriye, Azerbaycan, Kırım, Kafkasya, İran gibi geniş bir coğrafyayı etkisi altına almıştır.Seyyid Taha Nehri'den sonra oğlu Seyyid Übeydullah (öl.1883) bölgede dini ve siyasi bir nüfuz kazanmış, Osmanlı'ya bağlı özerk bir idare oluşturmak için İran'a yaptığı seferde başarılı olamamış ve sürgünde vefat etmiştir. Torunu Seyyid Abdulkadir(öl.1925) ise Kürt Teali Cemiyeti'ni kurarak,bölgedeotorite kurmakistemiştir.Daha sonra çok hızlı bir şekilde gelişen ve değişen politik şartlar sonrasında Şeyh Said İsyanındarolü olduğu gerekçesiyle1925 yılında Diyarbakır Dağkapı meydanında idam edilmiştir. Bundan sonra Nakşi Halidiyye tarikatının bu bölgedeki dini ve siyasi otoritesi büyük oranda ortadan kalkmıştır.Anahtar Kelimeler: Seyyid Taha Nehri, Seyyid, Nehri, Halidiyye Tarikatı, İrşad

Beingone of themostimportantSufis of the 19th century, Seyyid Taha Nehri, afterreceiving his firsteducationfrom his family, wenttoandlatched on Mevlana HalidBagdadi, anothergreatSufi of theperiod. After 80 days of training here, he cameto Hakkâri regionandstarted his activities of showingthetruepath. Seyyid Taha Nehri and his familywereformerlymember of theKadiriyyesectandthen of theHalidiyyasect. Thefamilieswhoweremembers of theKadiriyyesect in theregionbecameafterwardsmembers of Halidiyyesect as a result of his activities of showingthetruepath. Aftersettling in Nehri locatedwithintheborders of Şemdinli district of Hakkâri, he continued his activitiesfor 42 years. Inaddition, byraisingmanyfollowers, he plantedtheseeds of the Nakşi-Halidiyyatraditionthatreacheditseffectuntiltoday. Apart fromactivities of suffismandthetruepath, he didnotkeepawayfrompoliticalmobility in theregionandcampaignedpersonally in Crimea, CaucasiaandAzerbaijanandawakenedthelocalcommunity. Withinthisframework, he triedto organize thelocalcommunityagainstShiaand Russian dangerthatcoulleadtotheregion. Inaddition, he played a mediating role in thepersonalproblemsamonglocalcommunity, in quarrelbetweenthetribes, and in theconflictsbetweentheemirates of regionandOttomanStatethatstartedwiththe Tanzimat Reform. Theroles he assumedtransformedhiminto a center of bothreligiousandpoliticalauthority. Thus, Seyyid Taha Nehri affected a widegeographicalareasuch as especially Hakkâri, EasternandSoutheastern Anatolia Regions, Iraq, Syria, Azerbaijan, Crimea, CaucasiaandIran.AfterSeyyid Taha Nehri, his son SayyidUbeydullah (died in 1883) gained a religiousandpoliticalinfluence in theregion but he failed at thecampaignto Iran for an autonomousadministrationsubjecttotheOttomanEmpireanddied at exile. His grandsonSayyid Abdulkadir (died in 1925) establishedKurdish Teali Societyandwantedto be anauthority on theregion. Later, after a rapidlydevelopingandchangingpoliticalconditions, he wasexecuted in 1925 in DagkapiSquare in Diyarbakir on thegroundsthat he had a role in theSheikh Said Rebellion. Afterthis, thereligiousandpoliticalauthority of the Nakşi-Halidiyyasect in thisregiondisappeared in greatmeasureto a largeextent.Keywords: Seyyid Taha Nehri, Seyyid, Nehri, Halidiyye Sect, True Path