XI.-XIV. yüzyıllarda seyyah ve coğrafyacıların gözüyle Diyar-ı Bekr bölgesinin sosyal ve iktisadi yapılanması

Abstract

Seyahatnameler, bir coğrafyayı çok yönlü açılardan ele almamızda ve tanımamızda hayati bir önem arz etmektedir. Tarihi belgeler çoğu zaman siyasi ve diplomatik tarihe odaklanırken seyahatnameler ilgili oldukları coğrafyayla ilgili sosyal, kültürel ve ekonomik durum hakkında canlı tasvirler yapmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde seyahatnameler ilgili oldukları çağın ve coğrafyanın durumuyla ilgili farklı ve geniş bir çerçeve sunmaktadır. Tarih boyunca ve özellikle incelediğimiz dönem itibariyle Orta Çağda birçok seyyah ve coğrafyacının müşahedesine göre Diyar-ı Bekr, bölge tarihi açısından hemen her açıdan önem teşkil etmekteydi. Çünkü bölgenin doğal koşulları da göz önünde bulundurulduğunda doğu-batıyı ve kuzey-güneyi birbirine bağlayan yollar üzerinde yer alması tarih boyunca pek çok hadiseye sahne olmasını da beraberinde getirmiştir. Nitekim söz konusu dönemde Amid (Diyarbekir), Meyyafarikin (Silvan), Mardin, Düneysır (Koç Hisar-Kızıltepe) ve Erzen bölgenin önemli şehirlerini teşkil etmiştir. Bundan dolayı Diyar-ı Bekr bölgesini ele alırken sadece bölge değil bünyesinde ve çevresinde barındırdığı şehirler de ölçüt alınmıştır. Nitekim şehirlerin birlikte ele alınması hususunda önemli olan bilgilerin aktarılması da seyyah ve coğrafyacıların gözlemleriyle mümkün olmuştur. Bu açıdan bakıldığında herhangi bir şehrin diğerinden bağımsız olamayacağı ve bölge nezdinde ele alınıp değerlendirilmesi gerektiği konusu önem teşkil etmiştir.Bu çalışma, Ortaçağ Dönemi'nde Diyar-ı Bekr olarak bilinen bölgenin sınırlarını ihtiva etmektedir. Bölgede 11. yüzyıldan başlanarak 14. yüzyıla kadar olan sosyal ve iktisadi yapılanma canlı tanıklar olan seyyah ve bölgeyle ilgili eserler kaleme alan coğrafyacılar tarafından ele alınmıştır. Diyar-ı Bekr bölgesini ele alırken sadece Müslüman seyyah ve coğrafyacılar değil bölgeyi ziyaret eden bazı Batılı seyyahların gözlemleri de çalışma açısından önem teşkil etmiştir. Bu çalışmada seyyah ve coğrafyacıların nezdinde bölgenin söz konusu olan dönemdeki sosyal ve iktisadi durumun panoraması çizilecektir.

Travelogues have a vital importance for our assessment and understanding of a region from many angles. Whereas historical documents mostly focus on political and diplomatic history, travelogues give vivid descriptions of the social, cultural and economic condition of the regions that they concern. When they are evaluated from this angle, travelogues offer a diverse and broad framework concerning the condition of the age and region that they concern. Throughout history and especially in the period that we study, the region of Diyar-i Bekir is important from the historical and virtually every angle as is witnessed by many Medieval travellers and geographers. When we take into consideration the natural conditions of the region, we can see that its position at roads that link East and West and North and South made it the stage for many events throughout history. Indeed, in the period under consideration there existed in the region important cities such as Amid (Diyarbekir), Meyyafarikin (Silvan), Mardin, Düneysır (Koç Hisar-Kızıltepe) and Erzen. Therefore, a study of the region of Diyar-i Bekr can not only focus on the region but must also consider cities situated there. Indeed, focus on cities allows us to transmit knowledge not only about the region but also about the cities that are situated in it. Looked at from this angle, it is important to understand that any city is not independent from its region and that it must be evaluated within the context of the region.This study is limited to the region that in the Middle Ages was known as Diyar-i Bekr. It focuses on the travellers who were witnesses to the social and economic structure between the 11th and the 14th century and on geographers who wrote works about the region. Included in the study are not only Muslim travellers and geographers but also the observations of some Western travellers who visited the region. In this study a panorama is drawn of the social and economic conditions of the period based on the accounts of travellers and geographers.