Türkiye`de 1990 sonrası finansal krizlerin erken uyarı sinyalleri ve nitelikleri itibariyle karşılaştırılması

Abstract

Türkiye ekonomisi 1990 yılından sonra iki ekonomik kriz süreci yaşamıştır. Türkiye'de 1990 yılı sonrasında gerçekleşen krizleri önceki dönemden ayıran faktör, 1990 sonrası krizlerin dışa açık bir ekonomide gerçekleşmiş olmasıdır. 1989 yılında çıkartılan 32 sayılı kararla TL'nin konvertibl olduğu ilan edilmiş ve döviz alım-satım serbestliği getirilmiştir. Türkiye, bu tarihten itibaren kısa vadeli spekülatif sermaye hareketlerinin etkisine açık bir pozisyona düşmüştür.Çalışma, Türkiye'de 1990 yılı sonrası yaşanan krizlerin erken uyarı sinyallerini ortaya koymak, 1994 ve 2001 krizlerini erken uyarı sinyalleri ve nitelikleri itibariyle karşılaştırmak amacıyla hazırlanmıştır.1994 yılı krizi 2001 yılı krizine kıyasla daha hafif atlatılmıştır. 1994 krizinden sonra gerekli önlemlerin alınmaması 2001 krizinin yaşanmasına neden olmuştur. 2001 krizinden sonra 44000 kişi işiz kalmıştır. Bununla birlikte işsizliğin niteliği değişmiştir. İşsiz kalanların büyük çoğunluğunu yüksek eğitimli kişiler oluşturmuştur.Çalışmada yedi finansal, on reel olmak üzere, toplam on yedi ekonomik gösterge 1992-2002 dönemi içerisinde, yıllık veya üç aylık bazda aldıkları değerler itibariyle incelenmiştir. 1994 ve/veya 2001 yılı krizleri öncesinde anlamlı değişkenlik sergileyen göstergelerin, kriz öncü göstergesi niteliği taşıdığı kabul edilmiştir.Kısa vadeli dış borçlar, reel döviz kuru, KKBG/GSMH, cari işlemler dengesi/GSMH, ihracatın ithalatı karşılama oranı göstergelerinin, hem 1994 hem de 2001 krizi için öncü gösterge niteliği taşıdığı tespit edilmiştir.Bankaların açık pozisyonları ve reel faiz oranı göstergeleri, 2001 krizi öncü göstergesi niteliği taşırken, 1994 krizi öncü göstergesi niteliği taşımamaktadır.1990'lı yıllardan 2000'li yıllara doğru, göstergelerdeki bozulmanın ve oynaklığın arttığı tespit edilmiştir. Göstergelerdeki bozulmanın nedeni, kısa vadeli spekülatif sermaye akımlarının ülke ekonomisini istikrarsızlaştırmasıdır. 1990'lı yıllarda gerçekleşen dışa açılma ve serbestleşme süreciyle birlikte, Türkiye'nin, kısa vadeli spekülatif sermaye akımlarının etkisine maruz kaldığını ve söz konusu sermaye akımlarının ekonomik göstergelerde bozulmalara yol açarak ekonomik kriz riskini ve finansal kırılganlık derecesini yükselttiğini iddia eden çalışmanın hipotezi kabul edilmiştir.Anahtar Sözcükler: Erken Uyarı Sinyali, 1994 Krizi, 2001 Krizi, Finansal Kırılganlık, Spekülatif Sermaye

After the year 1990 Turkish economy experienced two economical crisis period. The relevant factor distinguishing economic crises experienced after 1990 from the previous economic crisis relies on the fact that crisis experienced after 1990 were emerged in an open market economy. Based on the decree number 32 issued in 1989, TL was stated as a convertible currency and exchange commerce was liberated. Since that date Turkey remained in an open state of short term speculative capital movements.The present study has been compiled searching out to reveal the early warning signals of the economic crisis experienced after 1990 and to match the 1994 and 2001 crisis in terms of their early warning signals and qualities.1994 Economic crisis was less severely experienced compare to 2001 crisis. Following the 1994 economic crisis owing to lack of required preventions, 2001 economic crisis emerged. After the 2001 crisis 44.000 individual lost their employments. At the same time, unemployment altered its structural form. Vast majority of unemployed citizens were constituted from high educated individuals.In the present study, seven financial and ten reel corresponding to totally seventeen economic indicators between 1992-2002 period, in the light of their volumes in annual or three month basis were taken into examination. Before the 1994 and/or 2001 crisis economic indicators revealing significant variations were accepted possessing crisis leading indications properties.Short-term foreign debts, reel exchange rates, PSDI/GNP, current balance/GNP, export coverage import indications were proved to be the fundamental indicators related to 1994 and 2001 crisis.Short positions of the banks and reel interest indicators while accepted as the leading indicators for the 2001 crisis they were not the leading indicators for the 1994 crisis.From 1990s up to 2000s destructions over the indicators and fluctuations were investigated intensified. Relying factor for the destruction of indicators remains on instability over the countrywide economy owing to short term speculative capital movements. Together with the internationalization and liberalization emerged over the 1990, related investigations supporting the hypothesis, Turkey was influenced from short-term speculative capital movements and those relevant capital movements leading to corruptions over the economic indicators intensifying economic crisis risk and financial fragility were found justifiable.Key terms: Early Warning Signal, 1994 Crisis, 2001 Crisis, Financial Fragility, Speculative Capital.