Türkiye`de mimarlık bürolarında tasarlamada karar verme durumunun belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma, TÜBİTAK Mühendislik Araştırma Grubu tarafından desteklene rek gerçekleştirilen, Türkiye'de meslek uygulamasında mimarın tasarlar ken karar verdiği ortamın ve karar verme durumunun incelendiği bir tasarlama araştırmasıdır. Bugün hızlı bir gelişme ve değişme içinde bulunan mimarlık meslek ortamında, gerek yurt içi gerekse yurt dışı proje hizmetlerinin veril mesinde istenen düzeye ulaşılabilmesi için, kuramsal düzeydeki gelişme lerin, ulaşılan bilgilerin ve mimara yardımcı tekniklerin, mimarlık bü rolarına aktarılması zorunludur. Bu da uygulamayı çeşitli yönleriyle tanımakla, problemlerini anlamakla mümkün olacaktır. Bu düşünceden ha reketle, o Uygulamadan elde edilecek nitel ve nicel verilerin analiziyle mimar lık bürolarındaki tasarlama ortamının yapısının anlaşılması, o Bu ortamda, proje geliştirme-sürecini belirleyen karmaşık ilişkilerin tanımlanması ve bu süreç içinde örgütsel yapı, proje ve hizmet değiş kenlerine bağlı, olarak mimarın tasarlamada karar verme durumunun or taya konması amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda araştırma üç aşamadan oluşmuştur. Bunlar : 1. Uygulama ortamını tanımlayan ilişkiler modelinin kurulması, 2. Bu model çerçevesinde büroların niteliklerinin belirlenmesi ve büro, gruplama ilkelerinin ortaya konması, 3. Belirlenen ilkelerle seçilen bürolarda, belirli nitelikteki projeler üzerinde,n proje geliştirme sürecinin incelenmesi ve tasarımcının karar verme durumunun belirlenmesidir. Giriş bölümünde Türkiye'de mimarlık mesleğinin içinde bulunduğu koşul lara kısaca değinilmekte, araştırmanın gereği üzerinde durulmaktadır. 1 Birinci bölümde konu alanındaki kavramlar tanımlanm'akta, tasarlama ve karar verme alanlarındaki kuramsal yaklaşımlar tanıtılmakta, mimari tasarlamayı ve tasarlamada karar vermeyi konu alan araştırmalarla, Türkiye ve diğer ülkelerde meslek uygulamasını yönlendiren yayınlar özetlenmektedir. İkinci bölüm araştırmanın tanıtılmasına ayrılmıştır. İlk kısımda araş tırma kapsamı, amaçları ve aşamaları açıklanmakta, ikinci kısımda araş tırma öncesinde yapılan ön çalışmalar anlatılmaktadır. üçüncü kısımda araştırma modelinin kuramsal çerçevesi ortaya konmakta, mimari tasarlamada karar verme durumu davranışsal karar verme modeliyle açıklanmaktadır. Bu modelde karar verme davranışının, iç ve dış fak törlerin belirlediği bir referans çerçevesi içinde, karar vericidealgısal bir yapının oluşması sonucu ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Mimari tasarlamada karar verme ortamının, dış faktörlerini oluşturan üç bileşeni örgüt, proje/hizmetler ve tasarımcı/tasarım ekibi olarak alınmakta, her bir bileşen çeşitli açılardan tartışılmaktadır. Dördüncü kısımda bileşenlerle ilgili değişkenler verilmektedir. Beşinci kısım varsayımlara ayrılmıştır. Çalışmanın ilk aşamasındaki analizleri yönlendiren temel varsayım, büroların verileri doğrudan saptanabilen değişkenler dışında, onların ilişkileriyle ortaya çıkan yeni parametre lere göre gruplanabilecekleri varsayımıdır. Büroların örgütsel gelişme düzeyleri ve büroda sağlanan mimarlık hizmetleri arasında bir bağıntı bulunduğu, çeşitli karar verme durumlarını bu temel değişkenlerin be lirlediği varsayılmaktadır. Altıncı kısımda çalışma materyalinin ve yönteminin anlatıldığı saha araştırması çalışmaları yer almaktadır. îlk aşamada İstanbul'da çeşitli nitelikteki bürolarda gerçekleştiri len anket çalışmaları ve verilerin değerlendirilmesinde uygulanan faktör analizi yöntemi açıklanmaktadır. Tasarlama araştırmalarında ilk kez uygulanan faktör analizi yöntemiyle bürolar gruplanmıştır. İkinci aşamada İstanbul, Ankara ve İzmir'de gruplama ilkelerine gö re belirlenen bürolarda proje geliştirme sürecinin öğrenilmesiyle il gili çalışmalar anlatılmaktadır. üçüncü bölümde araştırmanın bulguları verilmektedir.. Birinci kısımda Türkiye'deki mimarlık bürolarının genel yapısını ortaya koyan değişken lerle ilgili bulgular ve değişkenler arası ilişkiler, tablolar yardımıy la açıklanmaktadır. İkinci kısımda faktör analizi bulguları yer almak tadır. İki aşamada gerçekleştirilen analizlerin ilk aşamasında büro gruplama ilkesi ya da kriteri olarak adlandırılabilen sekiz birinci düzen faktörü belirlenmiştir. Dunlar: 1. örgütlenme düzeyi faktörü, 2. Iiizmet-Gelir kategori zasyonu faktörü, 3. Danışmanlık hizmet-gelir dağılımı faktörü, 4. Tasarım grubu/meslek kompozisyonu faktörü, 5. Teknik Uygulama Sorumluluğu (TUS) hizmeti farklılaşması ya da hizmet te içe ve dışa, dönük yapılanma faktörü, 6. Projeyle ilgili çalışma konularda uzmanlaşma faktörü, 7. Proje konusunda uzmanlaşma faktörü, 8. Hizmet kapsamı faktörü dür. Daha sonra uygulanan ikinci düzen faktör analiziyle bu ilkeler üç ana başlık altında toplanmıştır. Bu yeni faktörler : A. Hizmete bağlı olarak, dışa dönük ilişkilere göre büro yapılanması, B. Proje konusunda uzmanlaşmaya bağlı, hizmet-gelir kategorizasyonu ve C. Hizmete bağlı olarak, tasarım grubu meslek yapılanması konularını ön plana çıkarmıştır.üçüncü kısımda ve dördüncü kısımda bu ça lışmaya paralel olarak sürdürülen mimarlık hizmetleri ve bürolarda karşı laşılan problemlerle ilgili analizlerin sonuçları açıklanmakta, elde edi - len hizmet ve problem gruplamaları verilmektedir. Beşinci kısımda, araştırmanın ikinci aşamasını oluşturan proje geliştirme sürecinin öğ-VI renilmesi saha araştırmasının bulguları yer almaktadır. Uç büyük ilde, dışa dönük ilişkilere göre büro yapılanması faktörünün tanımladığı ni teliklere uygun ondört büroda yapılan görüşmelerle, yurt içinde ve yurt dışına verilen mimari proje hizmetleri incelenmiştir. Bu hizmetlerin verilmesi sırasında mimarın karar etkinliği, karar verirken karşılaş tığı problemler, büroların çalışma düzenleri karşılaştırmalı olarak açıklanmaktadır. Dördüncü ve son bölümde araştırma yaklaşımı ve yöntemi tartışılmakta, çeşitli aşamalarda ulaşılan sonuçlar verilmektedir. Araştırma sonuç ları, büro örgütlenmesi, meslek öncesi ve meslek içi eğitim açıların dan değerlendirilmekte, çalışmaların derinleşebileceği yönler ve so nuçlardan yararlanılabilecek alanlar ve kuruluşlar belirtilmektedir.

This dissertation is a design research, conducted to explore the decision making environment and situation of architectural designer when designing in professional practice. The research is supported as a one voar doctoral research project, by the Turkish National Council for Scientific and Technical Research, Engineering Research Group, and realized in Istanbul Technical University, laculty of Architecture, between 198 3-84, under the supervision of Prof. Dr. Nigân BAYAZIT. Design researches aim to discover how designers are designing, and in what v.' ay it is possible to improve the quality of design in terms of process, tools and techniques used, design product, and the de - signer himself. In this research, the main subject is the design situation with its social, external factors in a professional and organizational frawework. Today there is an increasing requirement towards better physical environments in our changing society. More complicated project prac tices are examined in architectural offices with respect to new social demands and technological improvements effecting the profession. Realizing architectural project work for Arabic countries, defines h new situation in the professional field. In this context, the profes-' s ion has to renew itself with a new type of professional knowledge. The academicians possess the important role to carry the new techni ques, methods a n d k n o w 1 e d g e, r e a c h e d b y theoretical studies, in t o practice. This is only possible by searching for and understanding the real problems and present working conditions of architects in the project development process. Based on these ideas, the aims of the research are put forward as, o To discover the structure of design environment in architectural offices by analysing quantitative and qualitative data, obtained from design practice. o In this environment, to explore the design decision making situati on of an architect in relation to the three parameters of project practice, which are organizational structure, project and architec tural services. In order to reach these aims, the research is realized in three phases : 1. To build a model for explaining the complex relations of the pro ject development process, in which some characteristics of off reus are analvzed.VIII 2. To analyze the characteristics of offices and describe office grouping principles. 3. To search the decision-making situations in a group of offices which were chosen according to those principles. The dissertation comprises the methods and findings of a research which is mainly based on a field survey on architectural offices. A multivariate data analysis technique - factor Analysis is chosen as an evaluation method. It consists of an intoductory chapter and four chapters, explaining the theoretical framework, methodo logical context of research, the findings and the general discus sion of results. In the introductory chapter, the socio economical conditions of archi tectural profession in Turkey is briefly explained and the necessity of the research on this subject is discussed. Chapter one consists of three sections. The concept of `design`, `design research ` and 'decision-making ` are defined and discussed in relation to architecture. Architectural design in practice is defined as a creative problem solving and decision making activity, taking place in an organizational framework, in complex socio-prof essional relations. In the second section, the theoretical approaches in arc hitectural design researches and decision making studies are intro duced. Systems analysis and participation approaches in design are explained as, the leading approaches in architectural field. Decision theories in mathematics, economy and behavioral sciences are briefly explained and some research approaches in decision making studies are presented. The third section of this chapter is about the litera ture around the subject. Mainly the architectural design researches conducted in practice are examined and then the contents of documents of professional practice in Turkey and from six other countries are presented. Chapter two is devoted to the research, 'ilxploraticn of Design Deci sion Making Situation in Architectural Offices in Turkey `, which gi ve its name to the dissertation. It consists of.seven sections which are, (i) the presentation of the context of research with its aims, phases and methods, (ii) previous studies done in this field, (iii) the theoretical model of research, (iv) its variables, (v) its. hypothe sis, (v) field survey studies conducted in research, and (vii) the explanation of the data analysis technique- Factor Analysis. The aims and the phases of the research were mentioned at the beginning of this summary. Studies are conducted in - two fields, to discover the condition of architectural offices in practice. In the third section, based on the data obtained from previous stu dies, the author, tried to establish a model for explaining the envi ronment of design decision making situation in architectural practice. The theoretical decision making model in behavioral science is pre - sented in architectural design terms. According to this model, the behavior of decision making is perceptually structured in decision makers own frame of reference; Reference frame is established under the effect of internal (psychological) and external (social) factors. It is stated that the study is mainly concerning about the external factors which are defined in the three main components of the decisionIX making environment, namely (i) the organization, (ii) the project and the related services, and (iii) designer (s) and the other par ticipants in process. In the fourth section the variables are given in relation to each component. ' Hypothesis of the research are explained in the preceeding section. It is believed that the decision making situation can be defined by the analysis of the conditions of each component in architectural offices. There should be differences in situations in relation to the organizational context and project conditions. The relations of variables in each office determine a distinguishing pattern, by which it becomes possible to make groupings for the offices. In order to put forward these patterns, factor analysis was applied. In the sixth section the field survey studies are explained. The research was conducted on 81 architectural offices in Istanbul. Af terwards the interviews were taken place in selected 16 offices in 'Istanbul, Ankara and Izmir, for learning more about private project practice, real problems and factors effecting the decisions of arc hitects in process. The offices of high level organizations that provide project services for foreing countries were selected. Factor analysis technique is introduced at the last section of t:v:- second chapter. Factor analysis is based on the idea, that there exist some unknown underlying dimensions in data, which can be extracted by factoring methods from known variables. The principles, procedure.- and implementation of this technique are discussed. Findings of the research is presented at the third chapter of the dissertation. This chapter consists of five sections that are, (i) the findings about variables which define characteristics of architec tural project offices in Turkey, (ii) the office grouping principles which are extracted by the factor analysis techniques, (iii) findings about the architectural services, (i) problems in design practice, and finally (v) the finding of the second phase field survey. The architectural offices in Turkey are groupped in terms of eight factors explaining the different characterises of the offices in this country. That are defining : 1. The organizational level of offices, 2. Groups of offices in relation to their service/income categoriza tion, 3. The conditions of professional supervision in services, 4. The' professional composition of the design group, 5. The differentiation of offices in regard to the extraverted or intiraverted character of the architectural services provided, 6. Specialization oh the subjects such as detail drawings, special construction techniques, acoustics, etc. 7. Specialization on several project types, and 8. Tne content of services provided.X Later the second order factor analysis was applied and three factors were extracted from the first eight factors, that are stated as : A. The structuring of offices according to extraverted professional relations with respect Lo services provided, R. Service/income categorization in relation to specialization on project types, C. Professional structuring of the design group with respect to the services provided. The following two sections is about the groupings of architectural services and common problems in design practice, which are discussed for different organizational types. At the fifth section the project practice in Turkey is discussed.comparatively, when providing the project services for native or foreing clients. Some common problems are stated for both type of experience. It can be said that the design procedures are similar in the two case, but there exist: more complicated professional rela tions in the development process of foreing projects that creates problems of coordination in project management., In the final chapter, the methodological approach and the use of re search results in theoretical and practical purposes are briefly discussed. Come evaluations are introduced in terms of professional education. and office oraanizations of the' future.