Türkiye`de kentleşme-sanayileşme sürecinde kent merkezinin gelişme süreci-örnekleme Eskişehir kent merkezi

Abstract

VI ÖZET Kentsel büyüme, tarihsel gelişim sürecinde sanayi devriminden itibaren, Özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra Önem kazanan ve her kentin özelliklerine göre değişiklikler gösteren bir olay olarak değerlendirilmektedir. Kentin yer aldığı Ülkenin politik düzeni ve sanayi özellikleriyle yakından ilişkili olan, büyüme biçim ve düzeyinin, bu önemli etmenlerin yanısıra pekçok etmene bağlı olarak büyüdükleri bugün üzerinde fikir birliğine varılmış bir konudur.. Tezde sözü edilen tüm etmenlerin etkilerinin incelenmesine yönelik bu çalışmada, alan olarak Türkiye'nin Birincil Metropoliten Merkezi İstanbul ve Başkent Ankara arasında bir merkez olan Eskişehir seçilmiş, büyümeyi etkileyen etmenler saptanırken, böyle bir ; etki alanı içersinde bulgular değişik ölçek ve.boyutlarda elde edilmeye çalışılmıştır. Bu tez, çalışmasında, Türkiye'nin içinde bulunduğu sanayileşme - kentleşme sürecinde; Eskişehir kent merkezinde; çeşitli etmenler arasında anlamlı ilişkilerin araştırılması ve sanayinin kent bölgelemeye (zoning) etkisinin saptanmasıyla, Türkiye'de, sanayileşme - kentleşme sürecinde olgunun, tanınmasına yardımcı olmak amaçlanmıştır. Bu amaca, ulaşmak için Eskişehir'in ülke ve bölgesiVH içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Kent merkezi büyüme olgusunda değişik etmenlerin incelenerek ortaya konması, önce Eskişehir bölge ölçeğinde (Tezde yaratılan bölge = öneri Bölge) 1927 - 1980 yılları, Eskişehir kent merkez ölçeğinde de 1930. - 2000 yılları arasındaki zaman aralığında incelenmiştir. Türkiye'de sanayileşme - kentleşme süreci içinde kent merkezi büyümesinin nedenlerinin tanınmasına yardımcı olarak, bu alandaki boşluğun doldurulmasını amaçlayan bu çalışmada, Kentsel Büyüme Kuramları incelenerek, Türkiye'deki kentlerin büyüme olgularına açıklamakta `hiç birinin yalnız başına yeterli olmadıkları vurgulanmıştır. Türkiye1- de kentler bu kuramlardan bir veya birkaçının bası özelliklerine uygun olarak büyümekle birlikte, yalnız bir kuramın özelliklerine uygun bir büyüme de gözlenememektedir. Türkiye'de kentler, imar planlarıyla -çok merkezli planlanmalarına karşın, büyüme çok merkezli Büyüme Kuramı'na da uygun olarak gerçekleşmemektedir. Yeni modellerin geliştirilmesi gereği ortadadır. Eskişehir'in ülke ve bölgesi içindeki yerinin belirlenmesinden sonra, Eskişehir kent merkez ölçeğinde büyüme olgusunun değişik çözümlemelerle ortaya konmaya çalışıldığı bu tez çalışması dört bölümden oluşmaktadır. o Birinci bölümde, kentsel büyümenin başlangıcın dan günümüze kadar kısa tarihsel gelişimi sanayi öncesi kentleri, geçiş dönemi kentleri ve sana yi kentleri ana başlıkları altında, değişik etmenlesin., hangi dönemde daha fazla ağırlık kazandığı, bu etmenlerin kent biçimini ve bölgelerini (zoning) nasıl etkilediği incelenmeye çalışılmıştır. İkinci bölümde, Kentsel Büyüme Kuramları incelenerek, bu kuramların Türkiye'deki kentsel büyüme olgusunu tara olarak açıklayamadıkları, ancak bu olguda yardımcı olabilecekleri ve sonuçta yenimodellere gereksinim duyulduğu yapılan incele meyle ortaya konmaya çalışılmıştır. o Üçüncü bölümde, politik kararların, kentsel büyüme olgusundaki etkileri, hem Türkiye ölçeğinde hem de Eskişehir ölçeğinde incelenmeye çalışılmıştır. o Dördüncü bölümde j, Eskişehir'in ülke ve bölge içindeki yeri belirlemeye çalışılmış, yaratılan öneri Bölge 1927 - 1980 yılları arasında incelenmiş, ayrıca bu bölümde, kent merkez büyüme olgusu, Eskişehir kent merkez ölçeğinde 1930 -2000 yılları arasındaki çözümlemelerle ortaya konmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölümde yapılan çözümlemelerin sonuçları ve tezin tüm sonuçları, çalışmanın `sonuç` bölümünde yer almaktadır. Bu tez çalışmasıyla, kent merkez büyümesi ve zoning değişiminin hem kentleşmenin hem de sanayileşmenin göstergesi olan etmenlere bağlı olduğu, bölgesi içinde ürünü toplama, dağıtma ve geçiş işlevlerinin yanısıra bir sanayi kentinin, yalnızca kentin sınırları içinde kalan bir inceleme alanında, incelenemeyeceği var olan ilişkiler düzeyinde bir öneri bölge içinde incelenmesinin gerekliliği ortaya konulmuştur.

IX SUMMARY `Urban growth is a phenomenon that gained importance since the beginning of the industrial revolution, and especially the Second World War. It is taken as a phenomenon that varies according to the characteristics of each.,.site. and city. The growth form and level is relajted,; t'o the administrative structure and industrial features of the country frame within which,£h e, city in question is located. It is agreed that the growth form and level also depend on various other factors. In this thesis, we look into the effects of mentioned factors, along elements and issues relevant to urban growth, around the focus of the city of Eskişehir, a center between the greatest Turkj.sh metropolitan center Istanbul and the; capital, Ankara. While determining the factors that effect the growth, it is tried to nail down thes,e in; various size and dimensions. İn this.: thesis it is aimed to recognize the phenomenon in the urbanization and industrialization process via determining - the effects of industry to the zoning and trying to establish correlations between various factors in Eskişehir* s urban growth. First Eskişehir' s location is definedX within the frame of Turkey and its region. Various parameters of interest are considered through the period of 1927 - 1980 for this `Suggested Region` and the period of 1930 - 2000 for the urban center. It is observed that none of the urban growth theories can be considered alone, to explain an urban growth in industrialization and urbanization process in Turkey. In spite of the fact that the cities in Turkey are planned in a mult i nuclei manner through a master plan, growth herein dose not exhibit the features of the Multiple Nuclei Theory. It is thus conjectured that a new urban growth modeling is rather' necessary, for the /case ' of Turkey. This thesis is; composed of four sections: o: The first section o£ this thesis summarizes the history of urban growth. Attention is. focused oh how, variousVfactors in question did rather affect the_ urban growth,' the urban form and the zoning through pre- industrial city, transition city and industrial city periods. o The second section undertakes urban growth theories. o The third section considers the influence '` of political decisions an urban growth withinthe scale of Eskişehir, as well as that of Turkey. ' `., o The fourth section of this thesis deals with the special urban growth process of Eskişehir, The Suggested Region is studied between, y.ears 1927 - 1980.The factors are chosen and....classified..as-.folloHfs: ??^.?.'- 1. Total' population increase between years ;. 1927 - 1980 (Suggested Region scale and ' `!.:.-....Eskişehir-)5-` * `'? '?.?> '-.?.-;<-?--? `.?XI 2. urban center population increase between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 3. Province center population increase between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and.Eskişehir) 4. Urban population increase between years 1927 > 1980 (Suggested Region scale and E.skişehir) 5. Rural population increase between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 6. Urbanization rate between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 7. Province center population rate out of the total population between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 8. Population density between years 1927 - 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 9. Economically active population between years 1935 ^ 1975 (Suggested Region scale and Eskişehir) /, ' ''~-' '?'-'.. 10,, Kçonömiçaİly active population ' `raf'e ! out of the total Population, between; years 1927 -* 1980 (Suggested Region : scale and 'Eskişehir) -'` '' ?`??? '?''? 11. Manif acturing industry labor force between years 1S35 - 1975 (Suggested Region scale ând Eskişehir)XII 12. Mani f aç taring industry labor force/ Economically Active Population between years 1935 - İ975 (Suggested Region scale and Eskişehir) 13. Value Added through 1963, 1975, 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) 14., Input -? Output through 1963, 1975». 1980 (Suggested Region scale and Eskişehir) - 15. Transportation (Suggested Region scale and Eskişehir) Besides the phenomenon of urban center growth is underlined within -the context of urban center between the years 19,30 - 2000. A regression analysis which -concludes our study is then performed» Numbers that are input in there., then are, either statistical data or c-ulculated fox the purpose of the present study. We tried. to relate urban center growth and the change of zoning to the factors which indicate, both urbanization and industrialization. An industrial city which collects, distributes and circulates various goods cannot be examined within the city borders alone, but it should rather be viewed over the platform of a suggested region, on the level of existing relations.