Konut mekanlarında yoğunluk-kalabalık ilişkisinin belirlenmesinde kullanılabilecek bir yöntem

Abstract

ÖZET İnsan gruplarının doğal Ve yapay çevre içerisindeki yoğunluğundan doğan sorunlar, üzerinde oldukça çok çalışılan bir konu olarak karşımıza çık maktadır. İnsanların yoğunluğu ile ilgili sorunlar genellikle kalabalık lık başlığı altında irdelenmektedir. Kalabalıklık konusuyla coğrafya ve sosyolojinin bir kolu olarak demograf ya ; antropoloji, sosyal psikoloji, şehircilik,, mimarlık ye bu konuların tümünü bünyesinde birleştirebilen çevresel psikoloji ilgilenmektedir. Artan dünya nüfusu karşısında kala balıklık üzerinde gittikçe ağırlıklı olarak durulması gereken bir konu olmaktadır. Tez konu alanının problem biçiminde belirlenebilmesi için ikinci bölümde amaçlar, konu alanındaki çalışmalar, ölçütler ve yaklaşım için kapsam üze rinde çalışılmıştır. Tezin amacı, tasarım sürecinde kullanılmak üzere mekanda yer alan yoğun luklar, ile kalabalıklık hisleri arasındaki ilişkiyi belirleyecek bir yön temin geliştirilmesidir. Konu alanındaki çalışmalar, yeterince incelenmemiş noktaların bulunması nedeniyle ve yaklaşım biçimlerinin saptanması amacıyla bu tez içinde bir bölüm halinde irdelenmiştir. Kalabalıklık ve yoğunlukla ilgili çalışmalar aşağıdaki başlıklar altında toplanmıştır:. Bio-sosyal ve sosyo-kül türel yaklaşımlar. Sosyo-ekonomik, sosyo-davranışsal yaklaşımlar. Psiko-sosyal yaklaşımlar Aynı, araştırmanın birden fasla konuyu irdeleme eğilimi gözlendiğinden tüm çalışmaların bisareda görülebileceği konu alanı araştırmaları matrisi ge liştirilmiştir,,. Mimarlık ve özellikle konut alanındaki çalışmaların sınırlılığı, örneğin; ekipman yoğunluğunun şimdiye kadar değerlendirmeye katılmamış olması ve Türkiye açısından araştırma yetersizlikleri nedeniyle, konu üzerinde ça'- lışılmaya değer görülmektedir. İkinci bölümün son kısmında ise kalabalık la yoğunluk arasındaki ilişki etki-tepki süreci içerisinde irdelenerek. ölçütler belirlenmiş ?; ölçütler doğrultusunda kapsam ve sistem önerileri geliştirilmişti*. Belirlenen: varsayımlar yardımıyla problem alanı üçüncü bölümde sistemleş- tirilmistir. Sistemin doğru işleyebilmesi için gereken tüm alt sistem ve elemanların bütüncü bir yaklaşımla ele alınabilmesi sistemler hiyerarşisi anlamına gelen sistem açılım seviyesinin kurulmasıyla mümkün olmaktadır. Böylece sistemin kapsamı, strüktürel yapısı ve içerdiği alt sistemler be lirginleşmektedir. İnean-mekan etkileşimi çerçevesinde konut oturma mekanlarında kullanıcı ve ekipman yoğunluklarını belirleyen İndeksleri içeren ult sistem ve be lirlenen nesnel indeksler aracılığıyla kalabalık! iğm değerlendirilmesi tezin iki alt bölümünü oluşturmaktadır.Tez modeli kalabalıktık hissinin oluşumunu açıklayan sistem ve alt sis temlerin problemin çözümü için ele almış biçimini açıklayan bir süreç tir. Kalabalıklıkla ilgili modellerde insan yoğunluğunun temel ölçütü olarak kullanıcı sayısı ele alınmaktadır. Bu tezin kalabalıklık modelle rinin genel eğiliminden farklılaştığı npkta kullanıcı yoğunluğunu kulla nıcı sayısı ve antropometrik özelliklerin fonksiyonu olarak, mekanda ka labalıklık hissini uyandıracak uyarıcılar yoğunluğunu işe kullanıcı ve ekipman yoğunluklarının fonksiyonu olarak irdelenmesidir. Kullanıcının ve ekipmanın mekan içindeki dağılımları yoğunluk indeksleri olarak irdelen miştir. Bu indeksler kullanıcının kapladığı hacim/mekan hacmi ve ekipman hacmi/mekan hacmi olmaktadır. Tez modeli içerisinde yoğunluk indeksleri kullanıcı, ekipman, eylem ve mekan özelliklerine bağımlı değişkenlerdir. Yoğunluk alt modelinde mekanların çeşitli kullanimlarındaki uyarıcılar yoğunluklarının belirlenmesi varılacak son nokta olmaktadır. Kalabalıklık alt modeli, yoğunluk alt modelinde belirlenen yoğunluk in dekslerini, uyarıcılar yoğunluğunu içeren mekanların öznel kalabalıklık değerlendirmesini kapsamaktadır, öznel değerlend irme teknikleri bu neden le bu bölüm içerisinde açılmış ve amaca uygun bir teknik saptanmıştır. Karşılaştırma teknikleri kalabalıklık değerlendirmeleri için amaca uygun bulunmuş ve bunlardan sıralama tekniği tez sürecinde kullanılmıştır. Böy lece öznel değerlendirme yöntemi yoğunlukları belirlenmiş olan kullanım ların kalabalıklık açısından birbirine referansla sıralanması biçiminde olmuştur. Model içerisinde mekanda uyarıcılar yoğunluğu sıralaması ile öznel kalabalıklık sıralaması arasında istatistiksel bir bağlantı aran mıştır. Böylece, yoğunluk kalabalıklık ilişkisi belirli bir eyleme, meka na, kullanıcı ve ekipman özelliklerine bağlı olarak kurulmuş olmaktadır. Beşinci bölümde, bir önceki bölümde oluşturulan yöntem özel bir durum için denenmiştir. Uygulamada mevcut gerçek bir mekan kullanılmıştır. Bu mekana, -eyleme, kullanıcıya ve ekipmana ait değişkenler belirlenmiş ve bir önceki bölümdeki yöntemin işleyişi uygulanmıştır. Farklı mekan kullanımla rı için mekanda uyarıcılar yoğunlukları belirlenerek sıralaması yapılmış ve öznel kalabalıklık değerlendirmesi sonucu çıkan sıralama ile karşilaş- tırılmıştır. Uygulama sonucu her iki sıralama arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmış ve sonuçların veri biçimine. getirilebilmesi tartışılmış tır. Altıncı bölümde tezin ulaştığı sonuçlar, benzer çalışmaların sonuçları ile karşılaştırmalar ve ulaşılan sonuçların başlangıçtaki amaçlara uygun luğu araştırılmıştır. Yoğunluk ve kalabalıklık modelleri eylem, mekan kullanıcı ye ekipmana ait nesnel ölçüler ile belirlenen uyarıcılar yoğun luğu ve kullanıcılar m öznel kalabalıklık değerlendirmeleri arasında bir bağıntının varlığını kanıtlamaktadır, Benzer çalışmalaların pekçoğu bu tezde kullanılan nesnel ve öznel ikilemini kullanmışlardır. Bu tezin öz gün olarak diğer kalabalıklık çalışmalarından ayrıldığı nokta kullanıcı nın antropometrik boyutlarının kullanıcının sayısı yanında ve ayrıca ekipmanın yoğunluğunun mekandaki uyarıcıların belirlenmesinde kullanılma sı olmaktadiri- İnsan-mekan etkileşiminin kalabalıklık açısından ele alın dığı bu çalınmada mekanın içerdiği elemanların hem nesnel ve hefm de öznel olarak değerlendirilmesi ve sıralanması ile bu yöntemin kullanıcılar ile teknik elemanlar arasında yeterli bir bağ oluşturacağı düşünülmektedir.

A METHOD FOR DETERMINING THE RELATIONSHIP BETWEEN CROWDING AND DENSITY IN RESIDENTIAL SPACES SUWIARY Problems caused by human density in natural and built environment appear as new research subject and are studied under the title o£ `Human Crowding`. Demography (as a branch of sociology «ad geography) social psychology, city planning, architecture and environmental psychology covering all these subjects are related sciences as far as the human crowding is concerned. Human crowding is one of the subjects to be considered with priority because of increasing population of the world. Crowding at micro space level should be subjected just' like the crowding.in a country, a region, a city or in a neighbour hood unit, at macro space level. The research on the reaction of the users against the density of equipment and human being comprises of the subject matter of this thesis;In order Co focus this subject matter into the problem area, it has been worked on the goals, studies on the subject, criteria and the contents. in the second chapter. The aim of the thesis is t.o develop a method determining the relationship between the room's densities and the crowding feelings of users at these densities. Studies on this field, are discussed in the second chapter for determining approaches and points studied insufficiently. Studies concerned with the crowding and' the density, had been titled as below:. Bio-social and socio-cultural approaches. Socio-economical,` socio-behavioral approaches. Psycho-social approaches Because of the multi-subject tendency of the research a matrix had been developed to be able to demonstrate all studies on the subject. The restriction in architectural and especially residential design studies, insufficiency of research works in Turkey, lack of the evaluation for equipment density in the previous approaches expose this subject as an important problem area which is. necessary to deal with. Criteria haye been defined by analyzing the relationship between density and human crowding in the process of S-R (Stimulus-Reaction). Proposals have been developed for the- VI 11 - ?'. definition of the coverage and the system's resolution level within the directiort of leading criteria. The problem area has been systematized in the third chapter by means of defined hypotheses. Defining a; well -organised' system and handling the sub-systems and elements with a holistic approach could be possible with1 the organized system definition phases which mean hierarchy of systems. Thus the resolution level and the structural pattern of the system could have been determined., ? - v ?. ' ? '.... ?. ' `..? '`'''.. '?'?.,-. ?? Two different sub-systems have been developed to achieve the above mentioned systematization. First one consists of indexes for determining user and equipment densities in the residential spaces. Second sub-system enables the evaluation of crowding by means of defined objective density indexes. The characteristics of activities and the properties of user and equipment interact each other and these interactions define or create the component system elements which enable to provide the density indexes rating by spatial component elements. Density indexes defined as the distribution of users and equipments in a room have been made suitable for comparisons in the subjective assessment of crowding. The scheme for the interrelationships between system elements has been developed in third chapter. This scheme has been handled with a graphical expression to control characteristics related with density and crowding.The model of the thesis is a new approach to the systems and sub-systems using for the solution of the crowding problem and also defines the thresholds of the sense of the crowding. Other characteristics which had been determined in the direc tion of the activity have been examined in their objective and subjective features in this meth.od. Human density as; the main criterion in the models related, to the crowding and equipment density being an effective factor in the perception of space and density of stimulus in spaces related with- u-sers and equipment characteristics have been emphasized in the fourth chapter. Defining density of stimulus in spaces has been the last point in the density sub-model; The `crowding model` covers the subjective crowding assessment of rooms which contains defined density indexes., the subjec tive assessment techniques have been examined briefly and the suitable technique is selected for the model. The comparative techniques are determined as suitable for the crowding assessment and the ranking technique is used in the method. The application of this subjective assessment technique enables the ranking of the cases which had different densities. A statistical relationship has been searched between ranking.l; for density of stimulus in spaces and ranking for subjective assessment of crowding. The method ^developed in the former chapter had been examined in a special case in the fifth chapter. A real and existingroom had been used in the case study. The method defined in the fourth chapter has been used for determining space, activity, user and equipment. Ranking for stimulus densities in different uses of spaces arid subjective ranking of crowding have been compared for the existing space. A meaningful relationship between two rankings have been found and tried to find data from these results of relationship. Results of thesis, comparison with other researches and suitability of results to the aims of this research have been searched in the sixth chapter. The models of density and crowding proved the relationship between `stimulus density of space and subjective assessments of the users. Many other researches had- been used the same approaches of objective and subjective parts used in this thesis. The originality of this model which differs from other crowding models has been using the anthropometric dimensions of the user concerned with the number of users and using also the density of equipments to define the density of stimulus in spaces. Elements of spaces have been evaluated with objective and subjective assessments and made rankings according to these assessments in this method. These types of approaches could have been made sufficient connection with the selections of the users and the decisions of the 'designers.