Türkçe genel sözlük hazırlama süreci üzerine bir araştırma

Abstract

Bu tezde, Hartmann'ın (2001) `sözlük araştırması` olarak adlandırdığı ve sözlüğü farklı açılardan ele alarak inceleyen ilkeler çerçevesinde eski sözlüklerden başlayarak günümüze dek gelen süreçte sözlüklere değinilmiş, sözlüğün tarihsel gelişimi ele alınmaya çalışılmış, ardından farklı dünya dillerinde basılan sözlüklerle, o dillere ait sözlükbilim uygulamaları incelenmiş ve farklı dil ailelerine ait dillerdeki sözlüklerin özelliklerine bakılmıştır. Birbirine tipolojik olarak uzak olan dillere ait sözlüklerin hazırlanma biçimlerinin, bu değişime paralel olarak farklılık gösterdiği gözlenmiştir. Dolayısıyla, dilin kendine özgü tipolojik özelliklerinin sözlüğün hazırlanmasında belirleyici bir konumda olduğu görülmüştür.Sözlükleri genel olarak, topluca ele aldıktan sonra, elde edilen veriler ışığında Türk Dil Kurumu'nun yayınladığı Türkçe Sözlük ele alınmış ve bu sözlük hakkında çeşitli açılardan değerlendirmeler yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, TS'de farklı türlerde sorunlar olduğu gözlenmiştir. Maddebaşı seçimi, maddebaşı anlamını sıralama, maddebaşı örnekleri ve bu örneklerin tanımlarla tutarlılığı konularında eksikliklerin var olduğu, bu eksikliklerin giderilebilmesi için sözlüğü planlama, hazırlama ve basım aşamalarında sözlükbilimin etkileşim içerisinde olduğu diğer alanlardan yararlanılması gerektiği ve yalnızca bununla da kalmayıp sözlüğün temel alacağı bir derlem oluşturulması için çalışmalar yapılması, bu çalışmaların da günümüz standartlarını yakından takip etmesi gerektiği sonucuna varılmıştır.

In this thesis, dictionaries compiled since the historical times until today have been mentioned along with the historical development of the dictionaries, then, dictionaries compiled in different languages of the world and the lexicography of those languages were surveyed according to Hartmann's (2001) concept of `dictionary research`. It was observed that typologically different languages produced different dictionaries as a result. Therefore, it can be concluded that the specific typological characteristics of languages are in a determinant position in the preparation of dictionaries.After surveying dictionaries in general, the focus was put on the Turkish Dictionary published by the Turkish Language Association. According to the results obtained, there are different types of problems residing in Turkish Dictionary; deficiencies in entry selection (lemmatization), ordering of the senses of the entry, examples of entries and the inconsistency of these examples with the sense of the entry. In order to eliminate these deficiencies, it is almost compulsory to cooperate with other disciplines, in which the lexicography interacts. Therefore, improvements in the planning, preparation and compilation stages of dictionaries are highly needed. It is concluded that studies should be carried out in order to form a corpus which will be used as a basis for the dictionary, and these studies should follow current lexicographical standards closely.