TRT repertuvarına kayıtlı Karadeniz Bölgesi türkülerinde kuş motifleri

Abstract

Türk insanı yerleşik hayata geçmeden önce Orta Asya'da göçebe bir hayat yaşamıştır. Yarı göçebe hayat tarzının meydana getirmiş olduğu bozkır kültüründe hayvanlar, doğa ayrı bir öneme sahiptir. Yaşadıkları doğal çevre ve onun zorlu yaşam şartlarına uyum sağlarken çevrelerindeki bitkiler, hayvanlar, dağlar, ırmaklar, göller vb. Türk insanının dünyayı algılayış biçimine ve hayat tarzına bağlı olarak çeşitli anlamlar kazanmıştır. Eski Türk dini inancı ve başka dinlerin de etkisiyle yüzyıllar boyunca şekillenen bu anlayış bugün hala çeşitli formlarda folklor ürünlerinde, halk inançlarında yaşamakta ve izleri takip edilebilmektedir.Yaşadıkları çevrenin ve yaşam tarzının da etkisiyle bozkır kültüründe hayvanlar önemli bir yer tutmuştur. Özellikle Şamanizm'in tesiriyle ruhların ve tanrının sembolü olarak algılanan kuşlara ayrıca önem verilmiş ayinlerde vb. günlük hayatın içindeki uygulamalarda sıkça yer almıştır. Çalışmada Karadeniz bölgesinden derlenen TRT repertuvarına kayıtlı türkü metinleri içerisindeki kuş motifleri incelenmiştir.Araştırma dört temel bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde araştırmada kullanılan yöntem ve teknikler açıklanmıştır. Bu çerçevede araştırmanın konusu, amacı, kapsam ve sınırları üzerinde durulmuştur. Kullanılan yöntem ve teknikler izah edildikten sonra araştırma alanının tarihi, adı, coğrafi özellikleri, nüfusu, ekonomik yapısı ve sosyo-kültürel yapısı hakkında bilgilere yer verilmiştir.İkinci bölümde türkü türünün tanımı, meydana gelişi ve aktarımı ile ilgili hususiyetlere değinilmiştir. Öncelikle türkü ile ilgili geçmişten günümüze araştırmacıların yapmış olduğu çeşitli tanımlara yer verildikten sonra türkülerin doğuşu, yayılışı ve yaşama güçlerine etki eden faktörler açıklanmıştır. Ardından türküler tasnif edilmiştir. Türkler tasnif edilirken vezin, konu, yapı ve ezgi olmak üzere dört ayrı husus göz önünde bulundurulmuştur. Tasnif edilen türküler araştırma alanından örnekler gösterilerek desteklenmiştir.Üçüncü bölümde Türklerde kuş simgeciliğinin İslâmiyet öncesi ve sonrası dönemlerde ki durumu ele alınmıştır. İslâmiyet öncesi dönemde Şamanizm ve ongon/töz kültü çerçevesinde anlam kazanan ve şekillenen kuş simgeselliği üzerinde durulmuştur. İslâmî dönemde ise ilk mutasavvıfların donuna girdikleri hayvan olarak dikkat çeken kuşlar bu bağlamda değerlendirilmiştir. Arap ve İran edebiyatlarının da tesiriyle özellikle Divan Edebiyatı sanatçıları tarafından şiirlerde yoğun bir şekilde kullanılmaya başlanan Zümrüd-ü Anka, Simurg ve Hüma kuşları hakkında bilgi verilmiştir.Araştırmanın son bölümünde ise kuş motiflerinin türkülerdeki kullanımı üzerinde durulmuştur. Karadeniz bölgesinden derlenen türkü metinlerinde yer alan kuş motifleri sembolize ettikleri anlam açısından değerlendirilmiş ve araştırma alanından derlenen metinlerden örnekler gösterilerek konu izah edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle türkü metinlerinden hareketle kuş motiflerinin Türk kültürü ve Halk edebiyatı yaratmalarındaki öneminin ortaya konulması amaçlanmıştır.

Turkish people have lived nomadic life before moving to settled life in Middle Asia. Animals in the steppe culture created by the semi-nomadic lifestyle have a different place in nature. Plants, animals, mountains, rivers, lakes, etc. have acquired new meanings as it depends on Turkish people's understanding of the world and lifestyles while adapting to the natural environment they live in and its difficult living conditions. This understanding that has been shaped for centuries with the influence of old Turkish religion and other religions is still living in different forms and its traces can be followed.Animals have kept important place with the influence of their environment and lifestyle in steppe culture. Birds, which are symbols of souls and gods with the influence of Shamanism, are also taken part in rituals etc. in daily life, an application that has taken place constantly. Bird texts in folk songs recorded in the TRT repertoire compiled from the Black Sea region was examined in this study.The research eventuate four basic parts. Methods and techniques that used in this research was explained. the first part. In this context, on subject, purpose, borders, analysis and scope of the research focused. After used methods and techniques have explained, information about history, name, geographical features, population, economic structure and socio-cultural structure of research field have included.Definition of folk song genre, its occurrence and its transmission with related characteristics have been mentioned in the second part. Principally after giving various definitions about the folk songs made by the researchers from past to present nativity, factors affecting their spread and survival of folk song have been explained. After folk songs was classified. While the folk songs are being classified, four different issues are taken into consideration, namely prosody, subject, structure and melody. Classified folk songs have supported by showing example from research field.The situation of bird symbolism in Turks before and after Islam epochs is discussed in the third part. In the pre-Islamic period, the bird symbolism, which became meaningful and shaped within the framework of shamanism and ongon / töz cult, was emphasized. During metamorphosis of first Sufis, taking attention birds was evaluated in this context in İslam epoch. By the influence of Arab and Iranian literature especially the information about Zümrüd-ü Anka, Simurg and Hüma birds, which have been used extensively in the poems by Divan Literature artists, have been given.Usage of bird motifs in folk songs was emphasized in last part of research. The bird motifs in the folk songs compiled from the Black Sea region were evaluated in terms of their meaning and they were tried to be explained by showing examples from the texts compiled from the research area. In this way, it is aimed to reveal the importance of bird motifs in creating Turkish culture and folk literature based on the folk songs.