Tanzimat`tan günümüze İstanbul/ Kadıköy ve Üsküdar`daki yabancı okullar ve azınlık okulları

Abstract

Bu araştırmada Tanzimat' tan günümüze İstanbul Kadıköy ve Üsküdar' da açılmış yabancı ve azınlık okulları ele alınmıştır. Tanzimat' in ardından gelen süreçte değişen koşullara paralel olarak Osmanlı Devlet' inde yabancıların ve azınlıkların, kazandıkları sivil haklarla birlikte sosyal yapılanmalarında önemli değişimler olmuş; bu değişimler adeta doğrudan fiziksel çevrelerine yansımıştır. Tanzimat' la belirginleşip 19. Yüzyılın ikinci yarısında Batı' yla ilişkilerin de ivme kazanmasıyla, eğitim giderek daha çok önem kazanmış; Osmanlı Devleti' nde eğitim ve öğretim kurumları çağm gereklerini karşılayacak düzeye erişemediğinden, doğan boşluğu yabancı devletlerden destek alan misyoner okulları doldurmuştur. Kazanılan sivil haklarla birlikte azınlıklar da kendi okullarım açmışlardır. 19. yüzyılın sonlarına doğru başta yangınlar ve salgınlar olmak üzere çeşitli nedenlerle İstanbul' un değişik semtlerinden Asya kıyılarına kayan Ermeni, Rum, Yahudi Cemaatleri' nin yamsıra Levantenler, Kadıköy, Moda, Yeldeğirmeni ve Üsküdar' da, Avrupa tarafındaki Batılı anlamda kentsel gelişimle eşzamanlı olarak Batılı özellikler taşıyan mimari örnekler vermişlerdir. Misyoner örgütlerinin ve cemaatlerin inşa ettikleri yapıların, Kadıköy ve Üsküdar' daki kentsel gelişime etkisi ve katkısı büyüktür. Çağm yükselen değerleriyle doğru orantılı olarak yapı tipleri içinde Tanzimat' tan sonra eğitim yapılarının önem kazandığı ve toplumsal yapının kentsel biçimlenmeye yansımasında büyük rol oynadığı görülmektedir. Tanzimat' tan günümüze İstanbul Kadıköy ve Üsküdar' daki azınlık ve yabancı okulları, bu nedenle bu tezin konusu olarak seçilmiştir. Araştırma sırasında konuyla ilgili yazılı kaynaklar incelenmiş, ilgili kişi ve kuruluşlarla bağlantı kurulmuş, yerinde yapılan incelemelerle gerçekleştirilen mimari çözümlemeler, görsel malzemeyle desteklenmiştir. Sonuç olarak yabancı okulları ve cemaat okullarının kendilerine özgü, birbirlerinden ayırt edici ve yapılandıkları bölgelerde yenilik yaratan mimari özellikler taşıdığı, bu nitelikleriyle de ait oldukları dönemin özgün yaşam biçimini yansıttıkları; Kadıköy ve Üsküdar' da Tanzimat öncesi devirlere kıyasla, çağm değerlerine paralel biçimde farklı ve modern kentsel çevreler oluşmasına, dikkatle değerlendirilmesi gereken boyutta katkıda bulundukları görülmüştür. XII

In this paper, the foreign and minority schools in İstanbul, Kadıköy and Üsküdar, from the Tanzimat period to the present are studied. Parallel to the changing state of affairs at the Ottoman Empire following the Tanzimat, the foreigners and minorities went through a social transformation period which reflected itself almost directly to the building environment. The relations with the Western countries which was increased and intensified rapidly after the Tanzimat Period especially towards the end of the 19. Century, educating masses of people became more and more important and since the educational policy and the means of the Ottoman Empire were not developed enough to meet the needs of the era, the missioners from the Western countries took the opportunity, filling the gap with their organizations and schools. Having been entitled to their civil rights, the minorities also built their own schools accordingly. Towards the end of the 19. Century, due to various reasons such as conflagrations and epidemic illnesses, the Armenian, Greek and Jew minorities as well as Laventines from different parts of Istanbul moved to the Anatolian side of İstanbul, building western influenced buildings in Kadıköy, Moda, Yel değirmeni and Üsküdar in which period the western type of urban developments were also started at the European parts of İstanbul, especially in Galata and Pera. The buildings by the missionary organizations and minority communities had their significant contributions in the urbanization process in Kadıköy and Üsküdar regions. Among of all the building types, the educational buildings indicated the importance of educational and cultural impacts parallel to the rising notions in the era, reflecting the the effects of the cultural transformation in the building environment. Thus, the foreign and minority school buildings from the Tanzimat to the present was chosen to be studied in this paper. During the researching period, the written sources were studied; the related people were interviewed, the institutions were contacted, the data gathered from the in-situ observations and the building analysis done was backed up with maps, drawings and visual materials. In conclusion, according to the data gathered, the architectural features of the school buildings by the foreigners and the minority communities can be differentiated according to their plan types and exterior ornamentations. The school buildings erected by the missionary organizations and communities were clearly reflecting the life styles in the era, making a great contribution in order to initiate the urbanized settlements in Kadıköy and Üsküdar with their significantly modern aspects in comparison to the buildings of the past. Xlll