Türkiye`de laikliğin oluşum sürecinde camiler (1923-46)

Abstract

Camiler İslam'ın yüzyıllara uzanan kadim mekanlarıdır. Laikleşmenin konusu olmalarına neden olan şey ise, camilerin ulus devletin inşasından günümüze uzanan tarihsel seyirde bir tehdit ya da tahdit gibi görülmesinden ziyade tarihsel ve toplumsal bağlama göre sahneye davet edilen ama hep yan yana yürüyen kurucu unsurlar olmalarındandır. Başka bir deyişle, camiler laikliğin oluşumunun verili olmadığını ve tarihsel ilişkisel deneyimlerle biçimlendiğini ortaya koyabilecek dinamiklere sahiptir. Bu çalışma yeni ulus ve devletin inşa sürecinde Türkiye'de laikleşme sürecinin med-cezirli yol alışını, camilerin kurucu unsurlar olarak işlendiği düzenlemeleri ve bunların toplumdaki yansımaları bağlamında tartışmayı önermektedir. Oysa ki, Cumhuriyet Türkiye'sinde camilerin hiçbir tarihsel kesitte gündemden düşmeden; uleması/devlet görevlisi, vaazları/hutbeleri, Kur'an eğitimi/medreseleri, sayısı/cemaatin artışı, kapatılması/kullanımı, irticai faaliyetleri/inanç merkezi olmaları gibi bünyesinde barındırdığı tüm parametrelerin etrafında laikliğin karşısında konumlandırılmışlardır. Bu kapsayıcı role karşı camiler, laikliğin analizinde yalnızca sembolik bir yer kaplamışlardır. Bu yaklaşım laikleşmenin doğasını dini özel alana itmeye hapseder. Sonuç olarak bu çalışma erken Cumhuriyet döneminin bugüne yansıyan laikleşme sürecini camiler temelinde bir kategorizasyona hapsetmeden eleştirel bir bakış açısıyla irdelemektedir.

Mosques are the immemorial places of Islam. What causes them to be the subject of laicization is that they are constituent elements which are invited to the stage but are always side-by-side, rather than being seen as a threat or restriction on the historical course from the construction of the nation-state to the present. In other words, mosques have dynamics that can reveal that the formation of laicism is not given and is shaped by historical relational experiences.This study proposes to discuss the changing course of the secularization process in Turkey in the formation of the new nation and state, the arrangements in which mosques are included as a constituent element, and the reflections of these arrangements in society. However, mosques do not fall off the agenda within any historical section in the Republic of Turkey; they are positioned around all the parameters which they contain, such as the ulama/government official, sermons/khutbah, Quran education/madrasahs, their number/increase of community, closure/use, reactionary activities/belief center. Despite all, they are positioned against laicization. This approach confines the nature of laicization to pushing it into the religious private sphere. As a result, this study examines the process of the laicization of the early Republican period on the basis of mosques with a critical point of view without confining it to a categorization.