Çok ölçütlü karar verme yöntemleri ve Türk Silahlı Kuvvetleri`nde kullanılan tabancaların bulanık uygunluk indeksli analitik hiyerarşi prosesi ile karşılaştırılması

Abstract

ÖZET İnsanoğlunun yaşama başlamasıyla birlikte ortaya çıkan `Karar Verme` olgusu, bütün ömrü boyunca çok çeşitli şekillerde ve ortamlarda devam etmektedir. Toplumsal ve bireysel nedenlerle ve hızla değişen çevrenin oluşturduğu karmaşıklıkla ortaya çıkan problemlerin çözümünün nasıl olması gerektiği konusu her geçen gün önemini artırmaktadır. Karar vericiler, bu yüzden karmaşık ve kompleks ortamlarda karar vermek zorundadırlar. Belki de bir karar vermede en yaratıcı iş, karar için önemli olan faktörlerin belirlenmesidir. Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP)'nde belirlenen bu faktörler ana amaçtan kriterlere, alt kriterlere ve alternatiflere doğru birbirini takip eden seviyelerde hiyerarşik bir yapıda düzenlenmektedir. Çok Ölçütlü Karar Verme Yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Prosesi, problemi alt problemlere bölerek, her bir alt problemin çözümünü tek bir sonuçta toplamaktadır. Bu tarz, kararı etkileyen kuvvetler olan algılamaları, duygulan, yargılan ve geçmiş tecrübeyi bir çerçevede toplayarak karar vermeyi kolaylaştırmaktadır. Basit ve en genel haliyle; kuvvetler, daha genel ve az kontrol edilebilenden daha spesifik ve daha çok kontrol edilebilen bir yapı içerisinde düzenlenmektedir. Analitik Hiyerarşi Prosesi, bu özelliğiyle karar vericiye kompleks bir problemi basit bir hiyerarşide yapılandırması ve fazla sayıda nitel ve nicel faktörleri farklı sayıdaki kriterlere göre sistematik bir şekilde değerlendirmesi konusunda yardımcı olmaktadır. AHP, ikili karşılaştırmalar yoluyla bir seviyedeki her bir öğeyi, bir üst seviyedeki bir öğe ile diğer öğe ve özellikleri dikkate almadan karşılaştırarak ikili karşılaştırmalar matrisi oluşturmaktadır. Bu matris sayesinde, probleme ilişkin öz vektör ve en büyük öz değer bulunabilmektedir. Söz konusu öz vektör, faktörlere ilişkin ağırlıkların; öz değer ise, karar vericinin yargılarının tutarlılığının tespitinde kullanılmaktadır. Savunma sektörünün de dahil olduğu bir çok sektörde sayısız uygulamalarına rağmen; AHP, bir çok araştırmacı tarafından dikkat çekici bir oranda eleştiriye maruz kalmaktadır. Bu eleştiriler daha ziyade AHP'nin keyfiliği ve oran ölçeğinin kullanımı üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu çalışmada, problem çözmedeki olumsuzluklarının üstesinden gelmek maksadıyla AHP, karar vericilerin beklentilerine ve tabanca seçim kriterlerine (ölçütlerine) cevap verebilecek şekilde bulanık küme teorisi ile birlikte ele alınmaktadır. `En İyi Tabanca Seçimi` problemi, uzmanların deneyim ve tecrübelerine dayanılarak oluşturulan kriter ve önem ağırlıkla rının bulanık sayılarla ifade edildiği Bulanık Analitik Hiyerarşi Prosesi ile ele alınmaktadır. Tabancaların nicel olarak ifade edilebilen teknik özellikleri ile, nicel olarak ifade edilemeyen karakteristik özellikleri bulanık küme teorisi çerçevesinde üyelik fonksiyonları ile ifade edilerek en iyi tabanca seçim işlemi gerçekleştirilmektedir. xıı

MULTI-ATTRIBUTE DECISION MAKING METHODS AND COMPARISON OF THE PISTOLS USED IN TURKISH ARMY FORCES BY ANALYTIC HIERARCHY PROCESS WITH FUZZY SUITABILITY INDEX SUMMARY `The Decision Making` fact that arises with the beginning of human life, continues in many various circumstances and forms in its living. The subject of how the people will solve the problems which occur with the complexity and quick changing environment and depends on individual and social causes, increases the importance of the decision making fact in every day. Because of this, decision makers have to make decisions in a conflicting and complex situations. Perhaps the most creative task in making a decision is to choose the factors that are important for that decision. In the Analytic Hierarchy Process, AHP, we arrange these factors in a hierarchic structure descending from an overall goal to criteria, subcriteria and alternatives in successive levels. Analytic Hierarchy Process, which is the one of the Multi Attribute Decision Making Methods, is about breaking a problem down and then aggregating the solutions of all the subproblems into a conclusion. It facilitates decision making by organizing perceptions, feelings, judgments, and memories into a framework that exhibits the forces that influence a decision. In the simple and most comman case, the forces are arranged from the more general and less controlable to the more spesific and controlable. By the help of these properties, AHP enables the decision makers to structure a complex problem in the form of a simple hierarchy and to evaluate a large number of quantitative and qualitative factors in a systematicmanner under conflicting multiple criteria. By the way of pairwise comparison, AHP takes a pair of elements in one level and compares them on a single property of the next higher level without concern for other properties or other elements. Then reflecting the comparison in a pairwise comparison matrix and find the eigenvector with largest eigenvalue. The eigenvector provides the priority ordering and the eigenvalue is a measure of the consistency of the decision maker's judgments. In spite of numerous applications in different sectors including defense, AHP has attracted criticism by many researchers. They have questioned the arbitrariness of AHP and the usefulness of ratio scales besides other objections. In this study, to overcome some of the shortcomings, we combine the spirit of AHP with Fuzzy Set Theory to respond to attributes of selection of the pistol and expectation to the decision-makers. xm`Selection of the Best Pistol` problem, which is dependent on expert's experiences to establish the criteria and relative weights where the criteria and relative weights are represented by fuzzy numbers, is solved with Fuzzy Analytic Hierarchy Process. The selection of the best pistol is achieved by representing the quantitative technical properties and qualitative characteristic properties in membership function in Fuzzy Set Theory. xiv