İngilizce, Fransızca ve Türkçede öntürler

Abstract

Dillerdeki her sözcük bir kavrama ait olduğundan, dil uzmanları norm çalışmaları yapmaya başlamıştır. Bu çalışmalarda, ulam üyeleri arasındaki tipikliğin ya da farklılığın ortaya konması ve kullanım sıklığına göre sıralanması hedeflenmiştir (Battig ve Monteque, 1969 bkz. Rosch, 1978; Peynircioğlu, 1988; Çengelci, 1996). Türkiye'de yapılan çalışmalarda İngilizce normlar çevrilerek kullanılmıştır. Ancak kültürel ayrışmalar nedeniyle önemli sorunlara neden olmuştur. Bu kez Türkçe norm oluşturma araştırmalarına geçilmiştir (Gökmen, 2010; Önal, 2011; Li, 2014). Yalnızca anadil değişkeniyle incelenen bu sormacaya, Türkiye'den Türkçe Anadilli on sekiz/elli bir yaş aralığındaki elli kadın ve elli erkek toplam yüz Türk, Fransa'dan Fransızca Anadilli on sekiz/elli yedi yaş aralığındaki elli bir kadın ile on sekiz/kırk yedi yaş aralığındaki elli bir erkek toplam yüz iki Fransız, Amerika'dan İngilizce Anadilli on sekiz yaş üstü yetişkin olduklarını varsaydığımız yüz iki Amerikalı bilgi verici katılmıştır. Bilgi vericilerin sayısı toplamda üç yüz dörttür. Bilgi vericilerden dört somut, altı soyut üst düzey ulamların her biri için akıllarına ilk gelen beş öğe sıralamaları istenmiştir. Bir liste verilmemiş, seçimlerinde özgür bırakılmışlardır. Microsoft Office Excel Worksheet programına aktarılan verilen, yine aynı programda oluşturulan grafiklerle izlenmiştir. Farklı anadillilerin, algısal ve anlamsal ulamlarının belirli öntürler çevresinde konumlandığı ortaya çıkmıştır. Şehir, doğa, kıyafet, aile, bilim, iletişim, güzellik, hayat, zaman, güç ulamlarında tipik öntürlerde odaklanıldığ gözlemlenmiştir.Dillerdeki her sözcük bir kavrama ait olduğundan, dil uzmanları norm çalışmaları yapmaya başlamıştır. Bu çalışmalarda, ulam üyeleri arasındaki tipikliğin ya da farklılığın ortaya konması ve kullanım sıklığına göre sıralanması hedeflenmiştir (Battig ve Monteque, 1969 bkz. Rosch, 1978; Peynircioğlu, 1988; Çengelci, 1996). Türkiye'de yapılan çalışmalarda İngilizce normlar çevrilerek kullanılmıştır. Ancak kültürel ayrışmalar nedeniyle önemli sorunlara neden olmuştur. Bu kez Türkçe norm oluşturma araştırmalarına geçilmiştir (Gökmen, 2010; Önal, 2011; Li, 2014). Yalnızca anadil değişkeniyle incelenen bu sormacaya, Türkiye'den Türkçe Anadilli on sekiz/elli bir yaş aralığındaki elli kadın ve elli erkek toplam yüz Türk, Fransa'dan Fransızca Anadilli on sekiz/elli yedi yaş aralığındaki elli bir kadın ile on sekiz/kırk yedi yaş aralığındaki elli bir erkek toplam yüz iki Fransız, Amerika'dan İngilizce Anadilli on sekiz yaş üstü yetişkin olduklarını varsaydığımız yüz iki Amerikalı bilgi verici katılmıştır. Bilgi vericilerin sayısı toplamda üç yüz dörttür. Bilgi vericilerden dört somut, altı soyut üst düzey ulamların her biri için akıllarına ilk gelen beş öğe sıralamaları istenmiştir. Bir liste verilmemiş, seçimlerinde özgür bırakılmışlardır. Microsoft Office Excel Worksheet programına aktarılan verilen, yine aynı programda oluşturulan grafiklerle izlenmiştir. Farklı anadillilerin, algısal ve anlamsal ulamlarının belirli öntürler çevresinde konumlandığı ortaya çıkmıştır. Şehir, doğa, kıyafet, aile, bilim, iletişim, güzellik, hayat, zaman, güç ulamlarında tipik öntürlerde odaklanıldığ gözlemlenmiştir.Anahtar sözcükler: Anadil, Amerikan, bilişsel dilbilim, dilbilim, Fransız, Fransızca, İngilizce, kavram, öznitelikli öğe, somut, soyut, tipiklik, Türk, Türkçe, ulam, ulamlama, öntür, öntür kuramı

Since every word in languages belongs to a concept, language experts have begun to conduct normative studies. In these studies, it was aimed to reveal the typicality or difference between the members of the category and to rank them according to their frequency of use (Battig and Monteque, 1969 see Rosch, 1978; Peynircioğlu, 1988; Çengelci, 1996). English norms which are translated and used in studies in Turkey. However, it caused serious problems due to cultural diversion. So Turkish norm formation studies were initiated (Gökmen, 2010; Önal, 2011; Li, 2014). The participants of the survey were divided in three groups according to the language difference: 50 women and 50 men, total 100 Turkish native speakers of the age 18-51 from Turkey; 51 women and 51 men, total 102 French native speakers of the age 18-57 from France; 51 women and 51 men, total 102 English native speakers from the USA, who refused to give any personal information but assumed to be older than eighteen years old. The participants were given four concrete, six abstract categories and asked to write down first five concepts that came to mind in relation to each given category. They were not provided with any list and were completely free to write concepts oftheir own choice. The data was processed in Microsoft Office Excel Worksheet program. It has been revealed that the perceptual and semantic categories of different language speakers are located around certain prototypes. City, nature, clothing, family, science, communication, beauty, life, time, power concepts have been observed to focus on typical prototypes.Key words: Mother tongue, American, cognitive linguistics, linguistics, French, English, concept, attribute element, concrete, abstract, typicalness, Turkish, category, categorization, prototype prototype theory