Üretim maliyetlerinin kontrolünde sapma çözümlemelerinin rolü: Elroksan A.Ş. de uygulama

Abstract

HI ÖZET Rekabetin her geçen gün arttığı, küreselleşme olgusunun kendisini daha çok hissettirdiği günümüzde, şirketlerin rekabet üstünlüğü yakalayabilmeleri için müşterilerine istekleri ve beklentileri doğrultusunda, kaliteli ve uygun fiyatlı ürünleri sunmaları gerekmektedir. Günümüz koşullarında şirketlerin kârım yükseltmesinin yolu, ürettiği ürünlerin satış fiyatlarını artırmaktan değil, maliyetlerini en aza indirgemekten geçmektedir. Diğer bir deyişle işletmenin faaliyetlerine ekonomik bir nitelik kazandırılması ön plâna çıkmıştır. Ekonomik nitelikten kastedilen, maliyetlere karşın, işçilik veriminin yüksek olmasının sağlanmasıdır. Ayrıca maliyet yerlerinin verimliliğinin ölçülmesi, maliyetlerin azaltılması bakımından da önemlidir. Hangi harcamanın verimli, hangi harcamanın verimsiz olduğunu gösterebilmek ve maliyet yerlerinin performanslarım değerlendirebilmek için karşılaştırmalara ve ölçülere gereksinim vardır. İşte bunların çözümü için kullanılan etkili araçlardan biri de `standart maliyet sistemi`dir. İşletmeler, yoğun rekabette kazanan taraf olabilmek için neyi, nasıl ürettiklerini ve kime satacaklarını doğru tanımlayıp buna göre geleceği plânlamalıdırlar. Yöneticiler bu plân dahilinde beklenen maliyetleri tespit ederek, üretim sonunda gerçekleşen maliyetlerle karşılaştırıp, ortaya çıkan sapmaların analizini ve yorumunu yaparak gerekli tedbirler almalıdırlar. Standart maliyet sistemi; üretim öncesi bilimsel çalışmalarla tespit edilen maliyetlerin, üretim sonrası gerçekleşen maliyetlerle karşılaştırılması işlemidir. Böylece `Beklenti neydi?` ve `Ne oldu?` sorularına aranan yanıt, standart maliyet sistemiyle verilmektedir. Bu sistem sayesinde güvenilir sonuçlara ulaşılmakta ve yönetim fonksiyonlarının yerine getirilmesinde kolaylık ve etkinlik sağlanmaktadır. Bu çalışma, standart maliyet sistemi hakkında teorik bilgiden ve savunma sanayiinde faaliyetini sürdüren ELROKSAN A.Ş.de yapılan bir uygulamadan oluşmaktadır.IV Birinci bölümde maliyet, gider, harcama kavramlarının tanımı ve unsurları, üretim maliyetlerinin kontrolü, sapma çözümlemelerinin ilkeleri hakkında bilgiler yer almaktadır. İkinci bölümde ise standart maliyet sisteminin tanımı, işleyişi, amaçlan, fayda ve sakıncaları, analiz süreci ve esasları ile maliyet kontrolündeki rolü yer almaktadır. Üçüncü bölümde direkt madde, direkt işçilik ve genel üretim maliyetine ilişkin standartlar belirtilmiş, tespit edilen standart ve gerçekleşen maliyetler karşılaştınlmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda ortaya çıkan direkt ham madde sapmaları, direkt işçilik sapmaları, genel üretim maliyet sapmalarına ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Dördüncü bölümde sapmaların ve standartların tespiti için simülasyon metodundan yararlanılmıştır. Simülasyon karar vericiye yol göstermesi için bir amaç olarak değil, sadece amaca ulaşmak için kullanılan araç olarak ele alınmıştır. Ayrıca dördüncü bölümde hataları azaltmak için şirket tarafından yürütülen kalite kontrol faaliyetlerine yer verilmiştir.

SUMMARY In today's world, where the competition increases day by day and where the globalization becomes more significant, the companies should offer high-quality products at reasonable prices in accordance with the desire and expectations of their customers in order to be superior in competition. hi the modern world, the way to earn the profit is not to increase the market-price of the products, but to decrease the costs to minimum. In other words, rising the economic quality in companies has become more important. The meaning of economic quality is to know how to get minimum cost and labor. Also, the measurement of the productivity of the cost centers is important to decrease the costs. It is necessary to get the measurements and comparisons in order to show the expenditure which is productive or not and to appreciate the performance of the cost centers. One of the effective ways to solve all these problems is standard cost system. hi order to win the competition, the companies should plan the future by defining how they produce and to whom they would sell. The managers should take the measures by analyzing and commenting the deviation after defining expected and comparing the production costs. The standard cost system is a scientific way that compares the costs before and after the production. Thus, the questions like `what the expectation was` and `what happened` are answered. With the help of this system reliable solutions are possessed and easiness and effectiveness are provided to fulfill the administration functions. This work contains theoric information about standard cost system and an application of ELROKSAN Inc. which contains its activities in defense industry. hi the first chapter the definitions of some terms like `the cost`, `the expenditure` and `the expense` have been given and the principles of production cost control have been explained.11 Chapter 2 includes the definition of standard cost system, its functions and targets, its advantages and disadvantages, analysis procedure and its role in cost control. In chapter 3, the standards of direct material, direct labor and variable manufacturing overhead have been explained and the standards and the costs have been compared. Direct raw material variance which appears at the end of this comparison and direct labor variances, variable manufacturing overhead have been explained in detail. In chapter 4, simulation method has been used for getting the deviations and standards. Simulation has been used as a tool to reach the target, not as a target to help the decision maker. Chapter 4 includes companies quality control functions which are used to decrease defective unit.