Xvı. ve xvıı. yüzyıl Osmanlı ekonomisinin finansmanında vakıfların rolü

Abstract

XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı ekonomisinin finansmanında vakıfların rolü nedirsorusuna, vakıf kurumu üzerine bugüne dek yayımlanan eserlerin incelenmesi suretiyle cevaparadıgımız bu çalısmada, öncelikle aynı dönemde Osmanlı ve Dünya ekonomisinin durumunakısaca deginilmis, vakıf kurumunun tanımı, çesitleri, mensei ve tarihi gelisimi ortayakonulmustur. Vakfın unsurlarında aranan sartlar kapsamlı bir sekilde tartısıldıktan sonraOsmanlı Devleti'nde ekonomi vakıf iliskisi üzerinde durulmustur. En basta sorulan soruya,esas olarak cevap aranılan ana bölümde, dogrudan hizmet veren vakıflar ile para vakıfları ayrıayrı incelenerek daha saglıklı bir cevap bulunmaya çalısılmıstır. Tartısmalı bir kurum olması,finansman meselesine daha etkili bir çözüm sunması ve bu yönüyle Osmanlı ekonomisindebüyük bir boslugu doldurması açısından para vakıflarının incelenmesine ayrı bir önemverilmistir. Son bölümde ise genel bir degerlendirme yapılmıstır.Tüm bunların neticesinde, XVI. yüzyılda kurulan para vakıflarının, girisimciyi finanseetmektense tüketicinin ihtiyaçlarını karsılayan ve bu haliyle günümüz mikro kredikuruluslarına benzeyen bir yapıda oldugu kanısına varılmıstır. Ayrıca para vakıflarınayapılan itirazların vakıf basına tahsis edilen meblagın artmasından veya insanların akar vakıfkurmaktan vazgeçip para vakıflarına yönelmesinden degil, bu vakıfların sayı olarak artısgöstermesinden ve Osmanlı ekonomisinin alısık olmadıgı yepyeni bir sektör yaratmasındankaynaklandıgı ortaya konulmustur. Öte yandan toplumun, dogrudan kurulan para vakıflarınaolan bakıs açısı ile bir akara tabi olarak kurulan para vakıflarına olan bakıs açısınınbirbirinden farklı oldugu, para vakıflarının bir kere bile olsa yasaklanmasının yarattıgı etkininsanılandan uzun sürdügü tespit edilmistir.Bunlardan baska, XVII. yüzyılda kurulan para vakıflarının ise piyasayı daha çokkredilendirdigi, daha büyük projelere destek verdigi, elde ettigi faiz gelirinin bir bölümünüveya büyük bir kısmını, hayır yapmak yerine özsermayesine ekleyerek daha ticari düsündügü,sınırlı da olsa büyüme yoluna gittigi, kurumsallasmaya basladıgı ve sonuçta hem zamanınAvrupa bankalarına bir adım daha yaklastıgı hem de günümüz Türkiye'sindeki finanssisteminin ilk temellerini attıgı iddia edilmistir.Bundan önce yapılan çalısmalarda dikkate alınmayan, para vakıflarının mevduattoplama yetkisinin olmama özelligine bu çalısmada yer verilerek bu özelligin ekonomiye olanolumlu ve olumsuz etkileri de tartısmaya açılmıstır. Ayrıca hem akar hem de para vakıflarınınsahip oldugu bütçeler ve elde ettikleri karlar ilk defa yine bu çalısmada YTL cinsinden ifadeedilmistir. En nihayetinde Osmanlı toplumunda var olan dayanısma geleneginin, güçlü birdevletin kendi içinde sürdürdügü iyilik hareketinden çok, hakim bir devlet olabilmek içinaçıga çıkartılan toplumsal genisleme ruhu oldugu düsüncesi vurgulanmıstır

In this hereby study, in which we try to answer the question of the role of the waqfs inthe finance of the 16th and 17th century Ottoman economy by studying the literature on thewaqf institution, we mention briefly the Ottoman and World economy of the era and put forththe definition for waqfs, the types of waqfs, their origins and their historical developments.After discussing the conditions looked for in the components of the waqfs, we emphasizedthe relationship between the waqfs and the economy of the Ottoman Empire. In the firstportion, we tried to come up with a healthier answer by analyzing the direct service waqfs andcash waqfs separately. Due to their controversial nature and the fact that they provided a moreeffective solution to the financing problems and with this attribute, they filled a huge gap inthe Ottoman economy, we emphasized on the cash waqfs. In the final portion, we made anoverall evaluation.As a result of all these, we came to the conclusion that the structure of the cash waqfsestablished in the 16th century was much like the micro-level credit institutions of today,which try to meet the demands of consumer needs instead of financing the entrepreneur. Wealso brought up the matter of the objections made to the cash waqfs, and believe that thereason wasn?t the increase of the funds assigned per waqf or the fact that people gave upestablishing real estate waqfs in order to establish cash waqfs but as a result of the increase inthe number of these aforementioned waqfs, a brand new and unwonted sector was created. Onthe other hand, we found out that, the point of view of the public to the directly establishedcash waqfs and cash waqfs established with a real estate differ from each other, and that theeffects of banning the cash waqfs, even for once, had a much longer lasting effect thenbelieved.Besides these it has been attested that the waqfs established in the 17th century gavemuch more credits to the market, supported larger projects, thought more commercially bydirecting a large portion of its interest receipts to its equity capital instead of using them forcharity, even though within limits tried to grow, began to institutionalize and as a result of allthese, were much like the European Banks of the time and that they laid the foundation of thecurrent financing system in Turkey.We aim to discuss the positive and negative effects of the cash waqfs to the economy byincluding the fact that the cash waqfs didn?t have the authority to gather deposits, which wereleft out in previous studies. Also the profits and budgets of both the cash waqfs and the realestate waqfs are expressed in YTL for the first time. Finally the idea that the interdependencetradition within the Ottoman society was a social expansion in order to become a dominantstate instead of an internal kindness gesture has been emphasized.