Demir çelik sektörünün kentleşmeye ve çevreye etkisi: Karabük ve Sheffıeld örneği

Abstract

Karabük ve Sheffield demir çelik endüstrisinin kurulduğu ve geliştiği iki kenttir. Demir çelik sektörünün Sheffield ve Karabük'te kurulması ve gelişmesi kentleşme açısından her iki kentte de büyük rol oynamıştır. Kesici alet ve bıçak el sanatlarının geliştiği ve yerleşim açısından tarihi 13. yüzyıla kadar uzanan Sheffield ile 1935 yılında bir tren istasyonu olan ve 13 haneden oluşan Karabük, ağır sanayii merkezleri haline gelmişler ve hızla büyüyerek isimlerini tüm dünyada duyurmuşlardır. Sheffield İngiltere'nin 4. büyük kentidir, özellikle çelik üretiminde yapılan buluşlar ve ülke ekonomisine sağladığı katkı nedeniyle büyük öneme sahiptir. 20. Yüzyıla kadar demir çelik üretiminde söz sahibi olan kentte, 1970'li yıllarda ulusal ve uluslararası sanayii ve ticaret koşullarının değişimi ve teknolojik yenilikler nedeniyle, demir çelik üretim kapasitesi günümüzde oldukça düşük seviyelere inmiştir. Sheffield, demir çelik üretiminde yeni buluşların yapıldığı bir kent olmasından dolayı nüfusu sürekli artış göstermiş bir kenttir. Sheffield, kentleşme sürecinde demir çelik sektörünün etkisi altında kalmıştır. 1800 yılında 60.000 olan nüfus, sektörün gelişmesi ve kente olan yoğun göçlerle, 1951 yılında 577.000'e ulaşmıştır. Ayrıca Sheffield İngiltere'nin katıldığı iki dünya savaşının kazanılmasında etkin bir rol üstlenmiştir. Sheffield 20. yüzyıldan beri yürütülen planlı kentleşme çalışmaları sonucunda oldukça düzenli bir kent olmuştur. 1980'li yıllardan itibaren demir çelik sektörünün kentte etkisini yitirmesinden sonra, kentsel yaşanabilirlik düzeyini artırmak için, terk edilmiş sanayi alanlarıyla ilgili projeler geliştirilmiş ve uygulamaya konmuştur. Karabük, 1937 yılında, devletçi politikalar doğrultusunda, Karabük Demir Çelik Fabrikaları'nın kurulduğu bir kenttir. Türkiye'nin ilk ağır sanayi kenti Karabük fabrikanın kurulmasından itibaren hızlı bir kentleşme süreci yaşamıştır. Karabük'ün nüfusu, demir çelik sektörünün yol açtığı göçlerin etkisiyle, 1945'te 6.825'ten, 1960 yılında 31.483'e çıkmıştır. Karabük'te planlı kentleşme çalışmaları yürütülmüş ancak yoğun göç hızlı nüfus artışının etkisiyle, çarpık kentleşme ve gecekondulaşma yaygınlaşmıştır. Karabük'te, günümüzde toplu konut projeleri ve kentsel dönüşüm planlamaları yapılarak, çarpık kentleşmenin önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Bu çalışmada, önemli demir çelik merkezlerinden olan Karabük ve Sheffield kentlerindeki, kentleşme ve çevre sorunları araştırılarak elde edilen bulgular karşılaştırılmalı olarak incelenmiştir. Sonuçta Karabük ve Sheffield için, nüfus endeksi 108167 ve 336, Kastamonu için 698, PM endeksi 77 ve 88, motorlu taşıtlar endeksi 116 ve 103, katı atık endeksi ise 122 ve 96, yükseköğretim öğrenci endeksi 2045 ve 257 olarak bulunmuştur.Anahtar Kelimeler: Çevre, Kentleşme, Demir-Çelik, Karabük, Sheffield

Karabük and Sheffield are the two cities where iron and steel industry was established and developed. As iron and steel sector was established and developed in Sheffield and Karabük, it played a major role in the urbanization of these two cities. Dating back its settlement history to 13th century, Sheffield where cutting equipment and knife workmanship were developed and Karabük which was a railway station with 13 houses in 1935 became heavy industry centers and as they grew fast, they became famous in the world. Sheffield is the 4th biggest city in England and it has great importance because of the inventions on steel production and its contribution to the economy. Iron and steel capacity in this city which had a corner on the market until 20th century has fallen to very low levels today because of the changing national and international, industrial and commercial conditions and technological innovations in 1970s. Sheffield's population increased steadily as it is the city where new innovations were carried out on iron steel production. Sheffield was under the influence of iron steel sector during the urbanization period. Its population was 60,000 in 1800 but with the development of the industry and immigration its population increased to 577,000 in 1951. Sheffield also played an active role on England's coming out victorious from the two world wars. As a result of the planned urbanization carried out since the 20th Century, Sheffield has become a notably organized city. From the 1980s, after the iron and steel industry lost its effect on the city, to increase the level of urban livability, projects on abandoned industrial areas have been developed and implemented.Karabük is a city where Karabük Iron and Steel Works were established in 1937 in line with the statist policies. Karabük, as the Turkey's very first heavy industry city, has experienced a rapid urbanization process with the establishment of iron and steel works. The population of Karabük increased from 6825 in 1945 to 31483 in 1960 with the impact of the immigration brought about by iron and steel industry. Although planned urbanization studies were conducted, with the impact of mass migration and rapid population growth, haphazard urban development and slum housing proliferated. Today, haphazard urbanization is tried to be prevented by public housing projects and urban renewal plans.In this study, the findings acquired by researching the urbanization and environment related problems in the cities of Karabük and Sheffield which are significant centers of iron and steel industry, are analyzed comparatively. As a result, the index values for Karabük and Sheffield were found as; population index value 108167 and 336, for Kastamonu 698, PM index value 77 and 88, motor vehicles index value 116 and 103, solid waste index value 122 and 96, higher education students' index value 2045 and 257.Key Words: Environment, Urbanization, Iron-Steel, Karabük, Sheffield