Alâkatü`l-Amâziğ fi Libyâ bi`l-Arab fi`l-kuruni`l-hicriyyeti`s-sâliseti`lûlâ: `Dirâsetün tahliliyyetün mukarenetün bi`l-vâkıı`l-hâzır`

Abstract

Bu araştırmada, günümüzde Kuzey Afrika (Mağribü'l-Arab) ülkelerinde, özellikle de İslam fetihleri döneminde fethin kapısı olarak bilinen Libya'da bölgenin esas halkı olan Berberîler'in (Amazigh, Amazig) durumu incelenecektir. Bu konu İslam tarihinin gelecek aşamalarında çok büyük bir öneme sahip olup, Berberiler bu evrelerin her birinde önemli ve etkin bir rol oynamıştır.Çalışmada Berberilerin birbirini takip eden dönemlerdeki rolleri tartışılmış, genel olarak tüm Mağrip ülkeleri ve özellikle Libya'ya karşı olan tutumlarının araştırılması ve analiz edilmesi amaçlamıştır. Bunun nedeni araştırmanın temelinin siyasî, dinî, sosyal ve kültürel açıdan Libya'nın hedef alınmasıdır. Çalışmanın başında Berberilerin kökenleri, kabileleri, yaşadıkları bölgeler ve genel olarak Mağrip ülkelerindeki yoğun ikamet ettikleri yerler ve yaşadıkları toplumlar, hayat ve yaşamlarına odaklanılmıştır. Araştırmanın diğer alt bölümlerinde Berberilerin Mağrip ülkelerinin o dönemlerde bilinen bölgeleri olan Alt, Orta ve Üst Mağrip ülkelerinin İslami fetih hareketlerine katkılarının anlatılmasına odaklanmıştır. Libya ise bu ülkelerin temel parçasını oluşturmakta olup Alt Mağrip ülkesidir.Diğer yandan araştırmada, Berberilerin İslam'ın yayılış dönemi olan Hulefâ-i Râşidin ve Emeviler zamanında fetihler ve Mağrip Ülkelerine karşı tutumları ile İslam öncesi bu ülkelere karşı olan tutumları karşılaştırılıp tartışılmaktadır. Özellikle Libya ve genellikle Mağrip ülkelerinde diğer toplumlar gibi Berberiler de kültürel, fikri ve sosyal bakımdan değişimler göstermiştir. Bu değişimler esnasında insanlar yeni dini alıcı durumdan İslami fetih hareketlerinin gelişip genişlemesine katkı sağlayan hatta Emevilerin son dönemlerinde fetihlerin en üst seviyeye çıkmasına katkı sağlayan duruma gelmişlerdir.Değişimlerin en önemli göstergesi, Berberilerin bir yandan bu ülke insanlarını İslam'a davet ve içlerine dini yerleştirme bağlamında pozitif etkisi olması, diğer yandan İslam fetihleri ve gelişmesini komuta etmek için gerekli çabaları göstermesidir. Nitekim kendisi de bir Berberi olan Tarık b. Ziyad, İslam ordusunun komutasını üstlenerek boğazı geçerek İslam'ın yayılması için Endülüs'ü fetih etmiştir. Diğer yandan bu araştırma, siyasi alanda oluşan değişimlerin, İkinci hicri yüzyıldan itibaren üçüncü hicri yüzyıl sonuna kadar olan genelde Mağrip ülkeleri, özelde Libya'daki toplum demografisine olan etkisine değinmiştir. Yine Berberilerin toplumsal olaylarla ilgili kaynaştırıcı ve bütünleştirici rolleri ve özellikle o dönem toplumunda esen başkaldırı ve isyanlara karşı tutumlarını açıklamaktadır.Çalışmamız, o dönemde beliren siyasal, soysal ve dinî hareketlerin hedeflerinin Berberiler ile karışıp birleşmesinin nedenlerini, Libya ve diğer Mağrip bölge toplumları içinden çıkan yöneticilerin rollerini ortaya koymaktadır. Aynı zamanda araştırmacı, hilafet aleyhine siyasal ve dinsel düzeylerde ortak çalışan ve birleşen tarafların amaç ve hedeflerinin izini sürmüştür.Çalışma hicri ilk üç asırda Berberilerin Libya gerçekleri ve toplumundaki katılımları ile bağımsızlık sonrası Libya devrimine uzanan ve Arap Baharı olarak adlandırılan süreç sonrasında ortaya çıkan siyasal ve sosyal değişimler üzerine demografik yapıda iz bırakacak gelişmelere göre yönü ve sonucu belirlenecek muhtemel durumu karşılaştırmaktadır.

In this research, we will be talking about a community that is called Maghreb-Al Arabia, known as Berbers historically or by the main people of North Africa and lived in Libya (Amazigh) which is known as the Islamic conquest gate before Islamic conquests started as history. This subject has a great importance for the further Islamic history researches as Berbers (Amazigh) played an important and effective role in each of these stages.In this research, their roles stated consecutively were discussed and it was tried to find and analyze their attitudes towards all the Maghreb countries especially Libya.The reason behind that is handling Libya in terms of political, religious, social and cultural aspects. This research focused on (Amazigh) Berbers' origin, tribes, the places they lived and their lives with respect to places where they were the effective community in Maghreb countries in general.Chapters of this research focused on participation of (Amazigh) Berbers and countries known as low, middle and upper Maghreb regions of Maghreb countries Islamic conquest movements. Libya is the lower Maghreb country which constituted the main part of these countries.The research compares and discusses the Islamic conquests of the Amazighs during the Reshidi and Umayyad periods, their attitude towards the Maghreb Countries during Sadrulislam and their attitudes towards these countries before the Islam. In particular, the people and Amazigh community have displayed the changes in terms of cultural, intellectual and social aspects in Libya and generally in the Maghreb countries, and their impacts have brought the people from receiver state to the participatory state in the development of the Islamic conquest movements and in reaching the final stage towards the end of the Umayy periods. The most significant indications of the changes are the positive influence of the Amazighs on inviting the people of this country to the Islam and expanding this religion inside them on one hand, and their efforts required to command the Islamic conquests and development on the other hand. As a matter of fact, Tariq Ibn Ziyad took the command of the Islamic conquest army, passed the strait and conquered the Andalusia to expand the Islam.The study also mentioned the influence of the changes in the political field on the community demography generally in the Maghreb countries and especially in Libya, from the second Hijri century until the end of the third Hijri century. It also explains the Amazighs' coalescence with the events, their roles, and especially their attitudes towards the revolution and rebellions taken place within the community and Islamic community at that time.Our study has revealed the reasons for the nesting and unification of the political and religious movement targets emerged at that time with the Amazighs and the roles of leaders emerged from Libya and other Maghreb communities.The researcher traced the aims and objectives of the parties, which collaborate and unify against the Caliphate at the political and religious levels.With the Amazighs' realities in Libya and their contribution to the Libyan communities in the first three Hijri centuries, the study will leave traces on the Libyan community and the people's demography in the future times from the post-independence Libyan revolution followed by the fast political and social changes, called Arab Spring, and determines the direction and the conclusion of the Libyan community and demography according to today's developments and compares the situation and the realities therein.