Devrez Çayı Havzası`nın çok kriterli karar verme yöntemi yardımıyla taşkın ve heyelan risklerinin belirlenmesi

Abstract

Yaşanan doğal afetler tüm dünyada milyarlarca zarara yol açmakta ve can kayıplarına neden olmaktadır. Bu nedenle gelişen teknolojinin de yardımıyla afetlerin zararlarını en aza indirmek için tedbirler alınmaktadır. Özellikle uydu teknolojileri ve coğrafi bilgi sistemleriyle yapılan uygulamalar ve analizler doğal afetlere karşı riskli bölgeleri harita üzerinde belirlemeyi kolaylaştırmaktadır.Araştırma sahası olan Devrez Çayı havzasında taşkın ve heyelanlara karşı oluşabilecek riskli alanlar tespit edilmiştir. Böylece olası zararlara karşı önlemler belirlenmiştir.Çalışma sahası, Kızılırmak'ın önemli kollarından birisi olan Devrez Çayı havzası oluşturmaktadır. Havza 3 il sınırları (Çankırı Kastamonu, Çorum) içerisinde kalmaktadır. Bu illere ait Orta, Kurşunlu, Ilgaz ve Tosya ilçelerinin hemen hemen tamamı havza sınırları içinde yer alırken doğuda Kargı ilçesinin az bir kısmı havza sınırları içinde kalmaktadır. Araştırmanın konusu Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi yardımıyla taşkın ve heyelan risk alanlarının belirlenmesidir. Ayrıca Devrez Çayı havzasının heyelan risk analizini yapmak ve riskli alanların tespitini yapmak bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Analitik Hiyerarşi Süreci araştırmanın yöntemini oluşturmaktadır. Araştırma alanında benzer çalışmaların yapılmamış olması bu çalışmanın önemini artırmaktadır.Havzada taşkın ve heyelan risk alanlarının belirlenmesi amacıyla sahanın toprak, litoloji, arazi kullanımı, akarsuya yakınlık, yükselti, eğim, bakı özellikleri literatür taraması ve arazi gözlemleri sonucu ortak parametre grubunda değerlendirilmiştir. Heyelan risk haritalarının oluşturulmasında ise eğrisellik ve fay hatlarına yakınlık faktörleri de eklenmiştir. Belirlenen kriterler CBS ortamında analiz edebilmek için raster veri formatına dönüştürülmüştür. Çalışma sahasında edinilen bulgulara göre; alüvyon yataklarının bulunduğu Tosya ovası ve dağlık alanların vadi tabanları yüksek riskli taşkın alanlarını oluşturmaktadır. Ayrıca Ilgaz ilçe merkezinin bulunduğu Gökçay vadisi araştırma alanında diğer riskli alanları oluşturmaktadır. Söz konusu bölgede daha önce İnköy mevkinde taşkınlar yaşanmıştır. Çalışma sahasının kuzey kesimini oluşturan Ilgaz Dağları üzerinde Küçükhacettepe, Büyükhacettepe ve Hacıhasan Dağı etrafında yüksek riskli heyelan alanları bulunmaktadır. Ayrıca havzanın güney kesimini oluşturan Kös Dağları üzerinde Saz Dağı, Sarıklıtepe, Ağuluk Tepe mevkiinde yüksek ve çok yüksek riskli heyelan alanları mevcuttur. Diğer yandan taşkın ve heyelan risk haritaları karşılaştırıldığında söz konusu afetlerin Tosya havzasında yoğunlaştığı belirlenmiştir.Havzada meydana gelen heyelanlara ait bilgiler MTA ve AFAD'dan elde edilmiştir. Heyelana etki eden parametreler, istatistiksel ilişki kurularak heyelan yoğunlukları belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlar ve arazi gözlemleri göz önünde bulundurularak AHS uygulanmıştır.Anahtar Kelimeler: AHS; CBS; Risk; Analiz; Taşkın; Heyelan; Uzaktan Algılama; Afet.

Natural disasters cause billions of damage all over the world and cause loss of life. Therefore, with the help of the developed technology, measures are taken to minimize the damages of disasters. Satellite technologies and geographic information systems, especially the images and analysis of natural disasters against risky regions on the map makes it easier to identify. Risky areas with potential for flood andlandslides have been identified in the Devrez River Basin, which is a research area. Thus, measures against the possibility of damages have been determined. The study area is one of the important branches of Kızılırmak River basin in the Western Black Sea region. The subject of the research is to determine the risk areas of the landslide and the landslide due to multi-criteria decision making. In addition, the aim of this study is to analyze the landslide risk of the devrez stream Basin and to determine the risky areas. One of the most critical decision-making methods is the analytical hierarchy process. There hasn' been similar any kind of studies in this area so it makes the importance of this study. Soil, lithology, land use, proximity to river, elevation, slope, slope properties were evaluated as common factors as a result of literature survey and field observation in order to determine areas with potential to be transported and landslides in the field. In the formation of landslide risk maps, curvature, proximity to fault lines, factors were added. The criteria were converted into raster data format for analysis in GIS environment. High mountainous areas of Tosya plain, where alluvial deposits are present in the study site, and the valley slopes where sudden slope to the Valley base decreases constitute high risk areas. Another risky area in the basin is the Gökçay Valley where Ilgaz district center is located. Located in the vicinity where Gökçay joins with Devrez stream, there is also a flood disaster in the province of Inköy.Information about landslides in the basin was obtained from MTA and from the General Directorate of Disaster Affairs. Then, the landslide density was determined by establishing a statistical relationship between the factors affecting the landslide in the field. AHS was applied considering the results obtained.Keywords: GIS; Risk; Analysis; Flood; Landslide; Remote Sensing; Disaster.