İstanbul`da ?Çocuk dostu kent? için açık alanların planlama, tasarım ve yönetim ilkelerinin oluşturulması

Abstract

Kentleşmenin getirdiği sorunları en hızlı ve belirgin şekilde yaşayan İstanbul, çocuğun gereksinimlerine, beklenti ve isteklerine cevap vermemekte, çocuğa güvenli ortamlar sunamamaktadır. Yoğun yapılaşma nedeni ile açık alanların azalması, otomobil sahipliğinin artmasına bağlı olarak trafik yükünün artması gibi nedenlerle İstanbul'un açık mekanları çocuklar için tehlikeli mekanlar haline gelmekte, İstanbul çocuk için yaşanılır bir kent olmaktan uzak kalmaktadır. Bunun sonucu olarak günümüz çocukları konut yakın çevresi olarak adlandırılan alanların, özellikle sokakların kendisine tanıdığı olanaklardan mahrum kalmakta, sosyal, kültürel, zihinsel gelişimleri olumsuz yönde etkilenmektedir. Kentsel mekanda yetişkinler tarafından belirlenen bir takım kriterler doğrultusunda tasarlanan çocuk oyun alanları ve okul bahçeleri de çocuğun ihtiyaçlarına, beklenti ve isteklerine cevap verememektedir.Bu çalışmanın çıkış noktası ?Child Friendly City - Çocuk Dostu Kent? kavramı ve girişimleridir. Tezin ana amacı, kentin çocuk için daha yaşanır hale getirilmesi, kentsel mekanda ?çocuk dostu bir çevrenin oluşturulması? için açık alanlar ile ilgili olarak planlama, tasarım ve yönetim açısından gerekli olan kriter ve niteliklerin araştırılmasıdır. Bu doğrultuda kentsel mekanda ?Çocuk Dostu Kent? konseptinde kentin çocuk için daha yaşanılır hale gelmesi için ortaya konan amaçlar arasında yer alan kentsel mekanın tasarımıyla ilgili amaçlar İstanbul'da irdelenecektir.Bu amaçlar çocukların kentin sokaklarında güvenle yürüyebilmelerinin, oyun oynamak için olanaklara ,birçok arkadaşa, yeşil alanlara sahip olmalarının, kirlenmemiş, temiz ve sürdürülebilir bir çevrede yaşamalarının sağlanmasıdır.Çalışma literatür araştırması ve alan araştırmalarından oluşmaktadır. Çalışmanın örneklem kümesi çocuğun gelişimi açısından büyük öneme sahip olan ve Milli Eğitim Bakalığı'nca da hedeflenen ilköğretim eğitim dönemini kapsayan 5- 14 yaş aralığıdır.Çalışmanın ilk aşaması çocuğun serbest hareket hakkı ve gelişimindeki önemi, fiziksel çevresi ve dünyada fiziksel çevrenin çocuk için daha yaşanılır kılınması için yapılmış/yapılmakta olan çalışmalar ve uygulamalar ile ilgili literatür araştırmasından oluşmaktadır.Çalışmanın ikinci aşamasında İstanbul'da çocuğun mevcut durumu ile mekansal ve sosyal sorunları gözlem, anket, fotoğraf, çeşitli kuruluşlardan demografik bilgilerin elde edilmesi ile ortaya konmuştur.Çalışmanın üçüncü aşamasında alan araştırması için İstanbul'da sosyo-ekonomik, fiziksel, konumsal, tarihsel ve demografik açıdan birbirinden farklı üç yerleşim alanı seçilmiş, bu alanlarla ilgili gerekli bilgiler elde edilmiş, alan araştırmaları için gerekli kurumlardan izinler alınmıştır. Bu alanlar Fatih İlçesi'ne bağlı Küçük Ayasofya Mahallesi, Ataşehir İlçesi'ne bağlı, Ataşehir Toplu Konut Alanı, Başakşehir İlçesi'ne bağlı Başakşehir Kiptaş 5. Etap Salacak Sitesi'dir.Çalışmanın dördüncü aşamasını alan araştırması için seçilmiş olan üç yerleşme alanında ebeveyn ve çocuklarla yapılan anket çalışması oluşturmaktadır. Ebeveyn anketleri ile üç yerleşme alanının çocuk dostu çevre olma niteliğinin ve çocuğun mekansal sorunlarının ebeveyn gözünden ortaya konması amaçlanmış, anket çalışması 5-14 yaş arasında çocuğu/çocukları olan ebeveynlerle gerçekleştirilmiştir. Çocuk anketleri ?Çocuk Dostu Çevre? için çocuğun fiziksel çevresine ilişkin beklenti, isteklerinin ve çocuklara göre çocuk dostu çevre bileşenlerinin belirlenmesi için çalışma alanlarındaki çocukların çoğunluğunun devam ettiği devlet okullarında 7 -14 yaş arasındaki çocuklarla gerçekleştirilmiştir.Çalışmanın beşinci aşamasında çocuk anketleri, ebeveyn anketleri ve yerleşme alanlarına ait objektif veriler birlikte değerlendirilerek üç yerleşme alanı çocuk dostu çevre açısından irdelenmiş ve bu yerleşme alanlarının fiziksel çevre açısından çocuk için daha yaşanılır kılınması için yapılması gerekenler tespit edilmiş ve öneriler getirilmiştir.Çalışmanın altıncı aşaması sonuç ve değerlendirme bölümüdür. Bu bölümde İstanbul genelinde fiziksel çevrenin çocuk için daha yaşanılır kılınması için genel bir değerlendirme yapılmış, kentsel mekanda çocuk dostu bir çevrenin oluşturulması için sokak, çocuk oyun alanları, okul bahçeleri, ve ev-okul-çocuk oyun alanları arasında güvenli rotalar ile ilgili planlama, tasarım ve yönetim ilkeleri belirlenmiştirÇalışma sonucunda üç yerleşme alanı örneğinde sokak ve caddelerdeki yoğun taşıt trafiği nedeni ile İstanbul'un açık mekanlarının çocuklar için tehlikeli mekanlar haline geldiği görülmüştür. İncelenen konut alanlarının tümünde açık alanlar ve çocuk oyun alanları niceliksel ve niteliksel açılardan olması gereken standartların altındadır. Çocuk oyun alanları farklı yaştaki çocukların istek ve gereksinimlerine cevap verememekte, güvenli oyun mekanları sunamamakta, alansal olarak yetersiz kalmakta, çocukların zamanlarının büyük kısmını geçirdikleri okulların bahçeleri ders zamanı dışındaki oyun gereksinimlerine cevap vermemekte, doğal ve yapısal peyzaj unsurları açısından yoksun olarak, çocuğun doğa ile iletişime geçmesine olanak sağlamamaktadır. Çocuklar trafik ve insan kaynaklı güvenlik nedeni ile okula veya açık alanlara gidiş-gelişte ise ebeveyne bağımlıdır.Bu sorunlar doğrultusunda kentsel mekanın çocuk için daha yaşanılır kılınması için kent merkezindeki konut alanlarında mekanın kısıtlı olması nedeniyle yeni çocuk oyun alanlarının oluşturulması zor olmakla birlikte öncelikle mevcut çocuk oyun alanlarının niteliğinin iyileştirilmesi ve çocukların güvenliği açısından belirlenmiş standartlara uygun hale getirilmesi gerekmektedir. Bu yerleşmelerede çocuğun sokağı kullanımının fazlalığı da gözönüne alınarak ?Çocuk bir dostu kent? için kent merkezindeki konut alanlarında sokakların çocuk için daha yaşanılır kılınması için düzenlemelere gidilmesi öncelik taşımalıdır.Ancak en öncelikli olarak kent merkezindeki konut yerleşim alanlarında insan kaynaklı güvenlik sorununun çözülmesi gerekmektedir. Kentsel mekanın kötü veya zayıf fiziksel özelliklerinin ve zayıf denetiminin suç artırdığı, bu doğrultuda kentsel mekanın fiziksel özelliklerinin iyileştirilmesinin suçu azaltacağı bilinmektedir. Çocuk dostu sokak olarak düzenlenecek sokaklar orada yaşayanlar arasındaki iletişimi ve toplum aktivitelerini destekleyeceğinden sokak kullanımını artıracak ve neticede kentsel mekanda suç olaylarını azaltacaktır. Bu nedenle öncelikli olarak sokaklarda uygun ve yeterli aydınlatmanın yapılması, ayrıca suç olaylarının yoğun olduğu bu konut alanlarında güvenlik tedbirlerinin artırılması gerekmektedir. Daha güvenli sokaklar çocuğun okul ve ev arasındaki gidiş-gelişlerini ebeveynden bağımsız olarak gerçekleştirmesini de sağlayacaktır.İstanbul'da toplu konut alanları ise ebeveynlerce çocuklarının büyütülmesi için bilinçli olarak seçilmektedir. Kent merkezindeki konut alanlarının aksine toplu konut alanları çocuğa insan kaynaklı güvenlik açısından güvenli mekanlar sunmaktadır. Buna rağmen kent merkezindeki konut alanlarından farklı olarak, incelenen toplu konut alanlarında çocukların açık alanlarda oyun oynamamakta, bu mekanların kendilerine sunduğu sosyalleşme olanaklarından yararlanamamakta olduğu tespit edilmiştir.Bu tür alanlarda çocuğun konut dışı alanları daha fazla kullanmasını teşvik etmek amacıyla mevcut toplu konut alanlarında bazı cadde ve sokaklarda trafiğin engellenmesi ya da trafik hızının azaltılmasıyla çocuklar için oyun mekanları geliştirilmelidir. Çocuk oyun alanlarının ise öncelikli olarak güvenli, farklı yaştaki çocukların gereksinimlerine cevap veren mekanlar haline getirilmesi gerekmektedir.Yeni planlanacak toplu konut alanlarında ise öncelikli olarak çocuk oyun alanlarının güvenlik açısından belirlenmiş standartlara uygun, farklı yaştaki çocukların gereksinimlerine cevap veren ayrı alanlarda çözümlenmiş oyun alanlarını içeren, oturma mekanları, oyuncaklar, çeşitli ekipmanlar için depo olarak kullanılacak birimler gibi yardımcı elamanları içeren ve çocukların doğa ile iç içe olmasını sağlayacak şekilde peyzaj temelli bir yaklaşım ile tasarlanması gerekmektedir.Sonuç olarak toplumun geleceğini çocuk belirleyecektir. Çocuğun gereksinimlerinin karşılanmaması durumunda gelişimi kötü yönde etkilenecek, dolayısı ile bugünün sağlıksız yetişen çocukları yarının sağlıksız yetişkinleri olacak ve bu durum toplumun geleceğini olumsuz yönde etkileyecektir. Çocuğun gelişimindeki önemi doğrultusunda fiziksel çevrenin tasarımında çocuğun göz ardı edilmemesi gerektiği açıktır. Bu doğrultuda konut ölçeğinden kent ölçeğine kadar tüm mekanların tasarımında çocuğun da bir kullanıcı olduğu unutulmamalı, çocuğun mekansal algısı, gereksinimleri, tercihleri göz önünde bulundurulmalı ve bu bilgiler ışığında mekanın tasarımına gidilmelidir. Çocuğun kentsel mekanda fiziksel çevresini oluşturan konut yakın çevresi, sokak, okul bahçesi, çocuk oyun alanları başta olmak üzere tüm kamusal mekanlar çocukların gereksinim, istek ve arzularına cevap veren ve en önemlisi güvenli ve oyun eylemine olanak sağlayan yerler haline getirilmelidir.Bu amaçla çalışmanın sonunda incelenen üç yerleşim alanı örneğinde İstanbul'un ?Çocuk Dostu Kent? açısından irdelenmesi ile elde edilen bu veriler ışığında sokak, çocuk oyun alanları, okul bahçeleri, ve ev-okul-çocuk oyun alanları arasında güvenli rotalar ile ilgili planlama, tasarım ve yönetim ilkeleri belirlenmiştir. Sokak, çocuk oyun alanları, okul bahçeleri, ve ev-okul-çocuk oyun alanları arasında güvenli rotalar ile ilgili belirlenen tasarım, planlama ve yönetim ilkelerinin hayata geçirilmesi kentin çocuk için daha yaşanılır hale getirilmesinde bir adım olacaktır.Ancak çocuğun içinde yer aldığı tüm mekanların yaratılmasında ?Çocuk Dostu Kent?in Türkiye'nin de taraf olduğu Çocuk Hakları sözleşmesi ve sözleşmenin belirlediği ana ilkelerden biri olan çocuğun katılımı ile gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Özellikle kendileri için yaratılan/içinde yer aldığı mekanların tasarımında çocukların katılımı, çocuğun mutlu ve fiziksel, psikolojik olarak sağlıklı olmasına, dolayısı ile toplum içinde sağlıklı, özgüvenli ve nitelikli bir birey olmasına yardımcı olacaktır.

The child?s behaviours are shaped by the spaces he/she is in, that?s his/her physical environment rather than personal or mental features. The house the childs lives in and interacts in, the close environment of the house, the areas of school and playground, and open air urban areas such as parks have great importance in formation of the child to be member of the society, to socialize and to develop.However, İstanbul, undergoing the problems of urbanization in a fast and remarkable way, is not able to meet the needs, expectations and desires of the child and is not able to provide the child with secure environments. The open air spaces of İstanbul have been becoming dangerous for children and the city has been becoming away from a liveable city because of such causes as the decrease in the open air areas owing to dense housing, and the rise in the traffic load owing to an increase in the car posssession. As a result of this, children of our time are being deprived of facilities that close housing surronding presents, particularly the facilities that streets present; and their social, cultural and mental developments are being negatively effected. Moreover, the playrgounds and the school gardens which are designed in terms of a number of criteria determined by adults in the urban space are not able to meet the needs, expectations, and wishes of the child, either.The starting point of this study is the concept and ventures of `Child Friendly City?. The main target of the thesis is to research the criteria and qualification necessary in terms of planning, design and management of open spaces in order to enable the city more livable for the child and form `a child friendly environment? in the urban space. In this direction, the objectives related to designing of urban spaces, which are among the objectives to make the city more livable for the child within the concept of the `Child Friendly City?, are going to b examined in İstanbul.These objectives are to enable the children:?To walk through the streets of the city securely?To have the opportunities, many friends and green areas in order to play?To live in an unsoiled, clean and sustainable environmentThe targets set forth in the study in order to implement a child friendly environment in the urban space are to enable children to play games in the open areas of the city, to have playgrounds sufficient in qualitative and quantitative terms, to walk to the school safely without facing any danger on the way either on their own or with their friends, and to have school gardens that respond their needs.The study consists of literature search and field surveys. The sample group of the survey is 5-14 age range which has great significance in the development of the child and which compasses the primary education period aimed also by the Ministry of National Education.The first stage of the study consists of the literature search of the studies and applications either done or being done related with the child?s right of free movement and its importance in the child?s development, the child?s physical environment and enabling the physical environment more liveable for the child all over the world.In the second stage child?s current condition and the child?s spatial and social problems are presented through observation, surveys, photographs and demographic figures taken from various institutions.For the field research in the third stage, three settlements, in İsatnbul, that differentiate from each other in socio-economic, physical, positional, historical and demographic aspects have been chosen; and necessary infromation about these settlements have been gained, and the permission needed for the field surveys are taken from the related institutions. These three settlements are the Küçük Ayasofya Neighboorhood of Fatih District, the Ataşehir Mass Housing Area of Ataşehir Distrcit, and the Başakşehir Kiptaş 5.Stage Salacak Site.The surveys, conducted with parents and children in the three chosen settlements for the field research, constitutes the fourth stage of the study. With the parents surveys, the feature of the three settlements to be the child friendly environment and children?s environmental problems have been aimed to be accounted from the parents vitness; and the surveys have been conducted with parents having child or children at the age of 5-14. The child surveys have been conducted in the state schools with children having an age range of 7-14, to which majority of the children within the areas of the surveys attend, in order to identify the expectations and wishes as to the physical environment and the components of the child friendly environment according to the children for a ?Child Friendly Environment?. These schools are the Kadırga Primary School at the Küçük Ayasofya Neighboorhood, the Akşemsettin Primary School at the Başakşehir 5.Stage Salacak Site, and the Emlak Bank Ataşehir Primary School at the Ataşehir Mass Housing Area. With the children surveys, it is aimed to account the child?s environmental problems through the eyes of the children, as well.At the fifth stage, upon the evaluation of the parents, child surveys and objective datas relating to the settlements together, the three settlements have been examined in terms of child friendly environment, and the applications that should be done in order to enable these settlements to be more liveable for the children in terms of physical environment have been identified, and thereafter proposals have been brought forward.The sixth stage of the study is the conclusion and evaluation part. In this part, a general evaluation for enabling the physical environment to be more livable around Istanbul is made, and also the planning, design and management principles about safety routes among streets, child playgrounds, school gardens and home-school-child playgrounds for making up a child friendly environment in the urban spaces.At the end of the study, in the three sample settlements, it has been observed that the open areas of İstanbul have become dangerous places for children owing to dense vehicle traffic on the streets and main roads.In all the examined housing areas the open space and child playgrounds are below the necessary standards in terms of quantitative and qualitative aspects. The child playgrounds are not able to respond the wishes and needs of children at different ages, they are not able to provide safe playgrounds and they are inadequate in terms of space.In all the examined housing areas, the school gardens where children spend most of their time do not respond to the play needs of children apart from class time; and because they are deprived of natural and structural landscape components they are not able to provide children with the opportunity to communicate with environment.Children are dependent on their parents while they are on their routes of the school and open spaces because of human and traffic originated safety issue.Considering these problems, new standards should be formed by examining the Present Construction Law, particularly the playground standards included in the green area standards; playground standards and places required to be at the playgrounds, and purposive equipments should be clearly specified; and the municipalities should be obliged to implement the standards.The school gardens have to be arranged with a landscape originated approach which provides the child with an opportunity to communicate with the nature and to develop by taking into consideration the different needs of children at all ages. Moreover, the schools have to be brought into children?s service even out of class hours. Thus, particularly older children?s needs of area for such games requiring big and empty places, which they are deprived of within the urban space, such as basketball, volleyball and football will have been met.It is primarily required to provide sufficient pedestrian way on the streets and main roads together with qualified and safe crossing in order for safe routes between the school and home. Under that condition, it is need to place speed restriction on cars within the borders of the neighborhood, to monitor traffic checks more frequently, and to use signs in the school vicinity to warn the drivers and to reduce the speed. Moreover, various projects should be held by ensuring the attendance of parents, teachers and students. Enabling children to attend the institution of primary education close to their house will enable them to go on feet independent of their parents and thus this will affect their social development positively.On the other hand, as it is observed in the sample of Küçük Ayasofya Neighborhood, it is determined that the child is facing with human originated safety problem in addition to other above mentioned problems in the housing area close to the center of the city. In the housing areas of the city center where in general families from low socio-economic level live, children do any way choose the outer of the house as playground. The inadequacy of the playgrounds in these areas directs children to the streets as playgrounds, and the low rate car ownership in these areas because of low economic levels of families enables children to play games on the streets.Establishing new child playgrounds in the city center for enabling it to be more livable for the child is hard anyway; however, primarily the qualities of the present playgrounds have to be amended and they have to be aligned with standards designated for children?s safety. Taking into consideration children?s usage of street more in these settlements, regulations should make the streets in the housing areas of the city center more livable for the child for a `Child Friendly City?. The streets which are not dense with vehicle traffic have to be closed to the vehicle traffic.However, most primarily human originated safety problem in the housing settlements of city centers have to be solved. It is known that bad and poor physical features of urban space and poor control increases crime and in this direction it is also known that amendments of physical features of urban spaces will reduce crime. The streets that are to be organized as child friendly street will support communication and community activities between inhabitants and thus they will increase usage of streets which will ultimately reduce crime acts. Therefore, it is primarily needed to make suitable and sufficient lightening on the streets, and to raise security measures in these housing areas where crime acts are intense. Safer streets will also enable the child to be independent of the parents on his route between the school and home.Mass housing areas in İstanbul should be consciously chosen by parents for bringing up children. In contrast to the housing areas in the city center, the mass housing areas provide the child with safe places in terms of human originated safety issue. Despite this, in contrast to housing areas in the city center, it has been specified that children are not able to play in the open spaces and they are unable to benefit from the socialization opportunities presented by these areas.At this kind of areas, with the objective of promoting children to use outer location of house more, playground for children should be improved by hindering the traffic or decreasing traffic speed on some of the avenues and streets of the present mass housing areas. Moreover, playgrounds should be converted into places which are primarily safe and which respond the needs of children at different ages.The newly planned mass housing areas, primarily, have to be designed with a landscape originated approach which is able to provide playgrounds suitable to safety standardizations and including effective playgrounds situated at different areas that respond the needs of children at different ages, containing such supportive agents as sitting places and units to be used as storages for toys and various other equipments, and which is able to ensure the interaction of children with the nature.Surrounding the common places of the mass housing areas with fences with the purpose of safety, and thus preventing other users from using the common places cause playgrounds to be unable to respond the wishes and needs of children, especially those of older ages. However, since the planning at the mass housing areas is made as a whole, preventing other users from using the common places is abhorrent to planning notion. Therefore, the management of common places at these areas should be directed within the planning as a whole and all the common places should be open to the usage of all inhabitants of mass housing areas. The notion of surrounding the sites at the mass housing areas with fences with the purpose of safety should be discarded.In conclusion the child will determine the society?s future. If the child?s needs are not met, his/her development will be negatively affected, and thus the unhealthy children of present will be the unhealthy adults of future, which will affect future of the society in an unfavorable way. It is apparent that the child should not be disregarded while designing the physical environment considering its role in child development. In this direction, from house scale to city scale, in designing of all places, it should not be forgotten that the child is a user too; the child?s perception of place, his/her needs and choices should be taken into consideration and in this direction design of places should be made. What needs to be done is to convert all public areas that constitute the child?s physical environment at the urban space, such as near housing surrounding, street, school garden, playground into places that meet the needs, desires and wishes of children, and most importantly which are safe and ensure game activities.Under this purpose, at the end of the study, in the examined three sample settlements, through the data gotten by analyzing Istanbul in terms of ?Child Friendly City?, the planning, design and management principles about street, child playgrounds, school gardens, and the routes among house-school-child playgrounds have been determined. The realization of planning, design and management principles related to the streets, school gardens, and the routes among house-school-child playgrounds will be a step forward on the way to make the city more livable for the child.However, realization of a ?Child Friendly City? in creation of all places where the child participate in, should be accompanied with child?s participation, which is one of the main principles determined by the Convention on the Rights of Children to which Turkey is a party, as well. Participation of children especially to the design of places in which they are in and which are created for them, will help them to be happy, healthy in physical and psychological terms, and thus will help them to be healthy, self-confident and qualified individuals.