Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde İlhanlı Valisi Tâceddin Mu`tez ve Dönemi

Abstract

Türkiye Selçuklu Devleti'nin 1243 senesindeki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilmesiyle ülkenin Moğol tahakkümüne kademeli olarak geçişi tarihi bir olgudur. Bu geçişin ilk aşamasını Moğollara yanaşarak onlardan aldıkları destekle Türkiye Selçuklu Devletinde önemli makamlar elde etmiş kadrolar (bilhassa İran asıllı) oluşturur. Anadolu'nun tamamen Moğol valilerince denetim altına alındığı döneme kadar bu kadrolar Türkiye Selçuklu Devleti'nin en etkili siyasileri olmuşlardır. Bu dönemde muhtariyetini koruyan Türkiye Selçuklu Devletinin Moğollara (İlhanlılar) ödemekle yükümlü olduğu vergilerin tahsildarı olarak İran asıllı Tâceddin Mu'tez, bizzat Hülegü Han tarafından (en geç 1261 yılında) görevlendirilmiştir. Anadolu'da görevlendirildiği ilk andan itibaren Türkiye Selçuklu Devleti siyasetinde etkin rol oynayacak olan Taceddin Mu'tez, kısa bir süre içerisinde yetkileri genişletilerek Moğolların Anadolu'daki en yetkili sivil yöneticisi olacaktır. Aksaray, Develi ve Kastamonu ikta gelirlerine sahip olan Taceddin Mu'tez, İlhanlı yönetimi için faydalı faaliyetler göstermekle beraber Türkiye Selçuklu Devleti'ndeki bahsi geçen kadrolar ile güçlü ilişkiler kuracaktır. Dönemin en önemli şahsiyetlerinden olan Muîneddin Süleyman Pervane ile güçlü bir ittifak kurup ortak eylemler gerçekleştirecek; II. İzzeddin Keykâvus ve IV. Kılıç Arslan'ın tahtan uzaklaştırılmalarında aktif rol oynayacaktır. Bu çalışma Tâceddin Mu'tez'in Anadolu'da görev yaptığı yaklaşık yirmi yıllık bir dönemde faaliyetlerini detaylı bir şekilde ele alacak ve etkilerini açıklama yoluna gidecektir. Tâceddin Mu'tez'in Anadolu'da gerçekleştirdiği faaliyetlerin iyi anlaşılması bahsi edilen kadroların etkinliğini bir ölçüde ortaya koyacak, ayrıca Mu'tez ile sıkı ilişkileri olan Muîneddin Süleyman Pervane'nin Anadolu'da kurduğu mutlak hakimiyet döneminin de daha iyi anlaşılmasına ışık tutacaktır.

Turkey Seljuk State gradually transition to the rule of the Mongols after was defeated by the Mongols in the Battle of Kosedag (1243). The first phase of this transition took place thanks to the rulers (especially of Iranian origin) who gained important positions in the Turkey Seljuk State with the support they received from the Mongols. These rulers were the most influential politicians of the Seljuk State until the period when Anatolia was completely controlled by the Mongol governors. During this period Turkey Seljuks State was protecting own autonomy. In this period, Taceddin Mu'tez, of Iranian origin, was commissioned by Hulegu Khan (at the latest in 1261) as the collector of the taxes that the Seljuk State had to pay to the Mongols (Ilkhanid). Taceddin Mu'tez, who will play an active role in the politics of the Seljuk State from the moment he was appointed in Anatolia, will be the most authorized civilian manager of the Mongols in Anatolia by expanding his powers in a short time. Taceddin Mu'tez who has incomes (ikta) of Aksaray, Develi and Kastamonu, will be able to establish strong relations with the rulers in the Seljuk State, although he will perform useful activities for the İlhanlı administration. Taceddin Mu'tez will form a strong alliance with Muineddin Süleyman Pervane, one of the most important politicians of the period, and carry out joint actions. He will play an active role in ending the reigns of II. Izzeddin Keykavus and then IV. Kılıc Arslan. This study will cover Taceddin Mu'tez's activities in detail during a period of nearly twenty years in Anatolia and will attempt to explain his effects. A good understanding of the activities of Taceddin Mu'tez in Anatolia will reveal the effectiveness of the aforementioned the rulers and will also shed light on the understanding of the absolute sovereignty of Muineddin Süleyman Pervane, who has a close relationship with Taceddin Mu'tez.