Larisa`da (Buruncuk) bulunan arkaik taş mimari eserler

Abstract

Bu çalışmada, Batı Anadolu Aiol kentleri arasında önemli bir yeri olan Larisa (Buruncuk) antik yerleşiminde 20. yüzyılın ilk yarısında gerçekleştirilen kazılarda ve 2010-2012 yılları arasında gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında bulunan, mimari düzen özellikleri gösteren arkaik taş mimari eserler değerlendirilmiştir.Çalışmanın ilk bölümünde, ?Yunan Karanlık Çağı? olarak tanımlanan ve 12.-9. yüzyıllar arasına tarihlenen dönemde gerçekleştiği düşünülen Aiol, İyon ve Dor göçleri üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda, Kara Yunanistanı?ndan Batı Anadolu ve Ege adalarına göç ederek bu yeni coğrafyada özgün bir kültür ve mimari sergileyen kavimlerin tarihi hakkındaki bilimsel tartışmalardan bahsedilmiştir. Göçler hakkında antik kaynaklardan elde edilen 12. yüzyıl tarihlemesinin, güncel araştırmalar sırasında değerlendirilen küçük buluntular ve mimari kalıntılar doğrultusunda en erken 10. yüzyıla tarihlenebileceği sonucu ile Aiol kavminin varlığının özgün literatür, keramik ve mimari eserler ile kanıtlanması çalışmalarına değinilmiştir. Bunu takiben, Batı Anadolu ve Ege adalarında arkaik dönemde görülen yerleşimler ve genel mimari faaliyetler hakkında kısa bir değerlendirme sunulmuştur. Bu bölümün amacı, Larisa?da bulunan arkaik dönem yapılaşması ile karşılaştırılabilecek eş dönemli mimari eserler hakkında bilgi vermektir.Çalışmanın ikinci bölümüne Larisa antik yerleşiminin tarihi ile kazı ve yüzey araştırması çalışmaları ile belgelenebilen arkaik mimari kalıntıların özellikleri anlatılmıştır. Daha sonra, Aiol mimari düzeni özellikleri gösteren toplam on dokuz adet taş eser, özellikleri doğrultusunda gruplara ayrılarak açıklanmıştır. Eserlerin anlatım metodolojisi kapsamında ilk olarak mevcut durumları 2012-2013 yılları içinde gerçekleştirilen belgeleme çalışmalarında elde edilen veriler doğrultusunda ? açıklanmış, bunun ardından ilgili literatürde karşılaşılan tarihleme, işlev ve rekonstrüksiyon konuları hakkındaki tartışmalara yer verilmiştir. Bu kaynaklar doğrultusunda, mimari taş buluntular üzerine güncel tarihlendirme ve işlev önerileri geliştirilmiştir. Gerekli görülen noktalarda eserlerin tamamlama ve rekonstrüksiyon çizimleri yapılmış ve Larisa arkaik dönem yapıları içinde kullanım önerileri sunulmuştur.Bu çalışmanın başlıca amacı, 1902 ve 1930-1934 yıllarında Larisa?da gerçekleştirilen kazılar sırasında bulunup 1940?ta yayınlanan Larisa am Hermos (I) eserinde bilim dünyasına tanıtılan bir grup mimari taş eser ile ilgili mevcut literatürün bir derlemesininin oluşturulması ve bu araştırma sırasında elde edilen bilgiler doğrultusunda parçaların yeniden değerlendirilmesidir. Antik Yunan mimarisi içinde nispeten az araştırılmış bir konu olan Aiol mimari düzeninin önemli ve özgün örnekleri arasında bulunan Larisa eserleri üzerinde kapsamlı ve aydınlatıcı bir başvuru kaynağı oluşturmak hedeflenmiştir.

This study focuses on a group of archaic architectural stone pieces, which were found in the ancient settlement of Larisa (Buruncuk) during the excavations carried out in the first half of the 20th century and the field surveys operated in three consecutive seasons between the years of 2010 and 2012.The first part of this thesis study presents the subject of the Aeolic, Ionic and Dorian migrations. This mass movement of peoples from Mainland Greece to the Aegean islands and the western coast of Anatolia had initially been dated to the period between the 12th and 9th centuries due to the information provided by ancient sources such as Herodotus, Hesiod and Thucydides. Modern interpretation and analysis of literary works, small finds such as pottery and the architectural remains of this period has yielded to the current conclusion that the Aeolian and Ionian migrations could have only begun in the 10th century. The Dorian migration followed soon afterwards. The general consensus on the subject is that after the Trojan War, which has usually been dated to the 12th century in accordance with the VIIa stratum (1300-1190) of the city of Troy (Hisarlık), the Mycenaean culture began to collapse due to mass invasions and disturbances along with economical crises. Consequently, the ancient Greek culture entered a period of unrest and apparent decline, generally referred to as the ?Greek Dark Ages? by 19th and early 20th century scholars. The concomitant Dorian invasion and ?Return of the Heracleidae? from northwest Greece to the Peloponnesus resulted in the purge of most of the Greek population from Mainland Greece. Tribes such as the Aeolians and Ionians arrived at the western shores of Anatolia and begun establishing settlements. A general assessment of the archaic architecture of some of these settlements is also included in this thesis as a means to provide a comparable backdrop for the time period in which Larisa was founded and when its architecture prospered. Within the second part of the study, nineteen stone architectural pieces are presented and described in their current conditions with the help of visual documentation prepared during a lengthy research period that was carried out both in the storage facilities of the Istanbul Archaeological Museums and on field at Larisa. The collection of archaic stone pieces can be evaluated in two main categories. The first group consists of pieces belonging to the upper structure of archaic buildings and include two slightly damaged Aeolic capitals with vertical volutes, two volute fragments from similar Aeolic capitals, one leaf drum that is thought to be a column capital, one large fragment of an anta capital, one rather short fragment of a sima displaying a single palmette of an anthemion, and five individual fragments of a wall profile decorated with a Lesbian kymation. The second group consists of pieces that are thought to belong to the lower parts of various structures? walls and consists of one fragment of a wall or statue base decorated with a colossal bead-and-reel molding, three individual pieces of a wall base with a kyma reversa profile, and one wall base with a horizontally fluted convex profile. The primary source regarding the history and architecture of Larisa is a three-volume publication titled Larisa am Hermos, which was published between the years 1940 and 1942. The titular stone architectural pieces mentioned in this thesis were first evaluated thoroughly by archaeologists Johannes Boehlau and Karl Schefold in the first volume of the aforementioned book. Numerous other publications, which focus mainly on the Aeolic capitals with vertical volutes and the leaf-wreath capital, have been prepared by both archeologists and architects such as Lennart Kjellberg, Ekrem Akurgal, and Robert Koldewey. These publications have primarily compared the said capitals with examples from other ancient settlements under Aeolian influence, including but not limited to Old Smyrna, Neandreia, Lesbos (mainly the cities of Mytilene and Klopedi) and Phocaea. They have also provided comparisons with similar architectural pieces and small finds that can be considered influences, precursors and followers of the Aeolic capital. This latter group of examples is found throughout a vast geography extending from Assyria, Phoenicia and Palestine in the Near East to Cyprus and the Greek cities located in Asia Minor, the Aegean islands and Mainland Greece. The chronological span of these examples of comparison is generally regarded to be between the 10th and the 4th centuries. This thesis study aims to present to the reader the up-to-date existing data on Larisa?s archaic stone architecture by an accumulation of the works, which have mentioned the remains of this ancient site. It also attempts to provide new suggestions regarding the dating, reconstruction and placement of the stone pieces via both the evaluation of said data and contemporary research. It should not be considered a be-all and end-all study, but rather be regarded as a starting point for the reexamination of the stone architecture of Larisa.