Stairways as spatial elements in an urban environment

Abstract

öz Bu çalışma, kentsel kamusal mekanın bir parçası olarak karşımıza çıkan merdivenli sokakların fiziksel ve buna bağlı olarak işlevsel problemlerini ortaya koyup, sokak sakinleri ve diğer kullanıcılar tarafından gün boyu aktif bir şekilde kullanımını sağlayacak güvenli ve konforlu, sosyal yaşama katılım olanakları verecek demokratik ve yaşanabilir merdivenli sokaklara ilişkin tasarım kriterlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Önceleri gücün simgesi, tanrıya erişmenin aracı olarak karşımıza çıkan merdivenler; toplumsal yaşamın benimsendiği zamandan bu yana ortak yaşamın, sirkülasyonun, yaya hareketliliğin ortaya çıktığı sokaklardan topoğrafik engeller nedeniyle farklılaşarak farklı kotları birbirine bağlayan farklı tasarım ve düzenlemeler gerektiren sokaklar halini almıştır. Merdivenli sokaklar ile sokak yaşamı ve kentsel sosyal yaşam arasındaki sıkı bağlantı toplumsal yaşamın değişmesiyle günümüzde göz ardı edilmekte, sokaklar konutlara erişim imkanı sağlayan aşılması zor geçitler halini almaktadır. Oysa ki geçmişten günümüze edebiyat, müzik, sinema sanatlarında hep gündemde olması da gösterir ki merdiven sosyal yaşamın tüm canlılığıyla üzerinde geçtiği bir kentsel mekandır. Toplumsal yaşama bağlı olarak farklılaşan sokak karakterleri toplumların sosyal, kültürel, ekonomik yapısını yansıtan mekanlar olmaları nedeniyle kent içinde önemli bir yere sahiptirler. Bu nedenle bu dış mekanlar düzenlenirken mekanda ikamet edenlerin ve yolcuların sosyo-kültürel özellikleri, gereksinimleri, talepleri ele alınmalı, mekanın çevre ile uyumu sağlanmalıdır. Çalışma bu noktada merdivenli sokakların fiziksel yapı itibariyle her dış mekan aktivitesinin gerçekleştirilmesine olanak verecek kentsel mekanlar olmamakla birlikte kullanıcılar için düşey sirkülasyan elemanı olmaktan çok daha fazla fonksiyonu barındırdığına dikkat çekmektedir. Tasarımların farklı yaş ve kullanıcı gruplarının birbirlerinden farklı davranış biçimleri, ihtiyaçları ve talepleri olduğu göz önüne alınarak yapılması gerekliliği vurgulanan bir başka konudur. Taşıt trafiğinden tamamen arınmış durumda olan bu mekanlar engelliler, yaşlılar için kullanıma ilişkin engeller oluşturur. Zaman zaman rampalı çözümlere rağmen kullanımın mümkün olmadığı durumlarortaya çıksa da çocuklar için belirli oyunların oynanacağı bir oyun alanı olma özelliğine sahiptir. Çalışma alanı olarak belirlenen İzmir - Güzelyalı semtinde farklı tipolojilere sahip olduğu belirlenen merdivenler gruplanarak her bîrinin geçmişte sunduğu imkanlar gözden geçirilmiş, artan kentsel nüfusla oluşan yapı yoğunluğunun ve fiziksel eskimenin bu merdivenli sokaklara etkileri, fonksiyonlardaki değişimler belirlenmiştir. Bir yaya ulaşım ağının parçası niteliğinde olan bu sokakların gözlem, anket vb. yöntemlerle mevcut fiziksel ve sosyal yapısı analiz edilerek; kullanıcıların da katılımının sağlanacağı çalışmalar ile onların ihtiyaç ve taleplerini karşılayacak bir çevresel kalitenin oluşturulması için mekana ilişkin tasarım önerilerinde bulunulmaktadır. Çalışma zorunlu aktivitelerin güven içinde gerçekleştirilmesinin yanısıra kullanıcıları tercihli ve sosyal aktivitelere teşvik etmek için merdivenli sokakların yayada hareket arzusu uyandıran, heyecan verici, diğer kamusal alanlarla ilişkilendirilmiş, çevresel kaliteyi arttıran kentsel mobilyalar ile desteklenmiş tasarımlar olması gerektiğini ileri sürmektedir. Anahtar Kelimeler: kentsel mekan, kamusal mekan, merdiven, basamak, yaya, merdiven aktiviteleri, erişim, sosyal etkileşim, çevresel kalite VI

öz Bu çalışma, kentsel kamusal mekanın bir parçası olarak karşımıza çıkan merdivenli sokakların fiziksel ve buna bağlı olarak işlevsel problemlerini ortaya koyup, sokak sakinleri ve diğer kullanıcılar tarafından gün boyu aktif bir şekilde kullanımını sağlayacak güvenli ve konforlu, sosyal yaşama katılım olanakları verecek demokratik ve yaşanabilir merdivenli sokaklara ilişkin tasarım kriterlerini belirlemeyi amaçlamaktadır. Önceleri gücün simgesi, tanrıya erişmenin aracı olarak karşımıza çıkan merdivenler; toplumsal yaşamın benimsendiği zamandan bu yana ortak yaşamın, sirkülasyonun, yaya hareketliliğin ortaya çıktığı sokaklardan topoğrafik engeller nedeniyle farklılaşarak farklı kotları birbirine bağlayan farklı tasarım ve düzenlemeler gerektiren sokaklar halini almıştır. Merdivenli sokaklar ile sokak yaşamı ve kentsel sosyal yaşam arasındaki sıkı bağlantı toplumsal yaşamın değişmesiyle günümüzde göz ardı edilmekte, sokaklar konutlara erişim imkanı sağlayan aşılması zor geçitler halini almaktadır. Oysa ki geçmişten günümüze edebiyat, müzik, sinema sanatlarında hep gündemde olması da gösterir ki merdiven sosyal yaşamın tüm canlılığıyla üzerinde geçtiği bir kentsel mekandır. Toplumsal yaşama bağlı olarak farklılaşan sokak karakterleri toplumların sosyal, kültürel, ekonomik yapısını yansıtan mekanlar olmaları nedeniyle kent içinde önemli bir yere sahiptirler. Bu nedenle bu dış mekanlar düzenlenirken mekanda ikamet edenlerin ve yolcuların sosyo-kültürel özellikleri, gereksinimleri, talepleri ele alınmalı, mekanın çevre ile uyumu sağlanmalıdır. Çalışma bu noktada merdivenli sokakların fiziksel yapı itibariyle her dış mekan aktivitesinin gerçekleştirilmesine olanak verecek kentsel mekanlar olmamakla birlikte kullanıcılar için düşey sirkülasyan elemanı olmaktan çok daha fazla fonksiyonu barındırdığına dikkat çekmektedir. Tasarımların farklı yaş ve kullanıcı gruplarının birbirlerinden farklı davranış biçimleri, ihtiyaçları ve talepleri olduğu göz önüne alınarak yapılması gerekliliği vurgulanan bir başka konudur. Taşıt trafiğinden tamamen arınmış durumda olan bu mekanlar engelliler, yaşlılar için kullanıma ilişkin engeller oluşturur. Zaman zaman rampalı çözümlere rağmen kullanımın mümkün olmadığı durumlarortaya çıksa da çocuklar için belirli oyunların oynanacağı bir oyun alanı olma özelliğine sahiptir. Çalışma alanı olarak belirlenen İzmir - Güzelyalı semtinde farklı tipolojilere sahip olduğu belirlenen merdivenler gruplanarak her bîrinin geçmişte sunduğu imkanlar gözden geçirilmiş, artan kentsel nüfusla oluşan yapı yoğunluğunun ve fiziksel eskimenin bu merdivenli sokaklara etkileri, fonksiyonlardaki değişimler belirlenmiştir. Bir yaya ulaşım ağının parçası niteliğinde olan bu sokakların gözlem, anket vb. yöntemlerle mevcut fiziksel ve sosyal yapısı analiz edilerek; kullanıcıların da katılımının sağlanacağı çalışmalar ile onların ihtiyaç ve taleplerini karşılayacak bir çevresel kalitenin oluşturulması için mekana ilişkin tasarım önerilerinde bulunulmaktadır. Çalışma zorunlu aktivitelerin güven içinde gerçekleştirilmesinin yanısıra kullanıcıları tercihli ve sosyal aktivitelere teşvik etmek için merdivenli sokakların yayada hareket arzusu uyandıran, heyecan verici, diğer kamusal alanlarla ilişkilendirilmiş, çevresel kaliteyi arttıran kentsel mobilyalar ile desteklenmiş tasarımlar olması gerektiğini ileri sürmektedir. Anahtar Kelimeler: kentsel mekan, kamusal mekan, merdiven, basamak, yaya, merdiven aktiviteleri, erişim, sosyal etkileşim, çevresel kalite VI