Evolution of trade centres in relation to changing trade activities

Abstract

öz Bu çalışma, çağdaş alışveriş merkezlerini kamusal ortamı etkin bir alışveriş ortamına indirgeyen küresel sosyo-ekonomik sistemin mekansal araçları olarak eleştirel açıdan inceler. Modern tüketim kültürünün mekansal araçları olan alışveriş merkezleri, bireyi toplumdan kopararak sosyal parçalanmanın araçlarına dönüştürür. Bu nedenle, bu çalışmanın amacı, alışverişin sosyal yönünü vurgulayan (insanlar arası etkileşimi güçlendiren) mekan özelliklerini ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, kültürel farklılıklar ve alışveriş arasındaki ilişkiler alışveriş mekanlarının mekan özellikleri bağlamında incelenmiştir. Bu çalışmada, geleneksel ve çağdaş alışveriş mekanları arasındaki ilişkiler, kentteki sosyal etkileşimlerin mekansal boyutu açısından ele alınmıştır. Kent mekanındaki geleneksel alışveriş yerlerinin tarihsel dönüşümleri boyunca sergiledikleri mekan özelliklerinin, toplumsal bütünleşmeyi güçlendirme kapasitesine sahip alışveriş mekanlarının, diğer bir deyişle `sosyal nitelikleri olan alışveriş yerleri `nin mekan özelliklerinin incelenmesine ışık tutabileceği varsayılmıştır. Türkiye'deki geleneksel alışveriş mekanları, 1980'li yıllarda ortaya çıkan çağdaş alışveriş merkezleri ile birlikte dönüşmeye başlamıştır. Bu dönüşüm sırasında, geleneksel alışveriş mekanları giderek temel mekan özelliklerini yitirmeye başlamışlardır. Bu nedenle, yukarıda açıklanan dönüşümün dikkatli bir biçimde analiz edilmesi ve kentteki geleneksel ve çağdaş alışveriş mekanları arasındaki mekan ilişkilerinin kurulabilmesi gereklidir. Bu amaçla, geleneksel kent dokusunun mekan özelliklerine dayanan alternatif bir analiz yaklaşımı oluşturulmasına gerek duyulmuştur. Çalışmanın ana amacı geleneksel alışveriş mekanlarının mekan özelliklerinin araştırılmasıdır. Geleneksel alışveriş mekanındaki (ki bu geleneksel kentte kent mekanının kendisidir) sosyal doku ile alışveriş etkinliği arasındaki bütünlüğü sağlayan mekan özelliklerinin ortaya çıkarılması üzerinde durulmuştur. Bu doğrultuda, alışveriş mekanlarının mekan analizi için yeni bir değerlendirme yaklaşımının geliştirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada önerilen mekan değerlendirme yaklaşımım, endüstri öncesi dönemin kentlerindeki kent dokusu-alışveriş mekan-sosyal doku bütünlüğünün sağlanabilmesi için çağdaş alışveriş merkezlerinde yeniden yorumlanması gereken mekan özellikleri oluşturmaktadır. Bu nedenle, çalışmanın ilk bölümünde sorun alam tanımlanmıştır. İkinci bölümde, `sosyal nitelikleri olan alışveriş yerleri` kavramı ile ilişkili mekan özelliklerinin değerlendirildiği kuramsal çerçeve açıklanmıştır. Üçüncü bölümde, çalışma batı ve Anadolu kentlerindeki alışveriş mekanı-kent dokusu ilişkilerinin tarihsel vıgelişiminin ortaya çıkartılması üzerinde yoğunlaşmıştır. Burada, alışveriş mekanlarının özellikleri ve kültürel farklılıklar ayrıntılı bir şekilde anlatılmıştır. Bu mekan özellikleri, `sosyal nitelikleri olan alışveriş yeri` nin oluşumunu sağlayan mekan özellikleriyle eşleştirilmiştir. Böylece, batı ve Anadolu kentlerinde çağdaş ve geleneksel alışveriş mekanlarının benzer ve farklı yönlerini belirlemek üzere karşılaştırmalı bir analiz yaklaşımı geliştirilmiştir. Üçüncü bölümün bir sonraki aşamasında, batı ve Anadolu kentlerindeki geleneksel alışveriş mekanları, sosyal etkileşimleri destekleyen mekan özellikleri açısından çağdaş alışveriş mekanlarıyla karşılaştınlmıştır. Böylece, geleneksel `sosyal nitelikleri olan alışveriş yeri `nin mekan özellikleri belirlenmiştir. Çalışmanın dördüncü bölümünde, bu mekan özellikleri kentsel tasarım, mimari tasarım ve alışveriş merkezi tasarım kriterleri aracılığıyla sistematize edilmiştir. Sonuç olarak, çağdaş alışveriş merkezlerinde `sosyal nitelikleri olan alışveriş yeri `nin yaratılabilme gücünü değerlendirmeye yönelik alternatif bir yaklaşım oluşturulmuştur. Bu yaklaşım aynı zamanda, çağdaş alışveriş mekanlarında kent dokusu-alışveriş mekanı-sosyal doku bütünlüğünün sağlanmasına ışık tutabilecek bir dizi anahtar ilkeyi de içermektedir. Örnek çalışma için, bu tezin sorun alanım oluşturan `sosyal nitelikleri olan alışveriş yeri` kavramı ile ilişkili olarak Balıkesir seçilmiştir. Çalışmanın beşinci bölümünde, Balıkesir'de var olan alışveriş mekanlarının belirgin özellikleri bu yaklaşım çerçevesinde incelenmiştir. Böylece, var olan mekan dokusunun yeniden düzenlenmesi ile, çalışma alanının sosyal etkileşimleri güçlendirebilecek bir alışveriş yerine dönüştürülmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca, çağdaş alışveriş mekanlarının tasarım ölçütlerinin geliştirilmesi için geleneksel mekan ilkelerinin belirleyici rol oynaması gerektiği önerilmiştir. Kentsel mekan ve alışveriş mekanı arasındaki parçalanmanın giderilmesinin, yatırımcıları için ticari kazancı yüksek alışveriş mekanlarının oluşumuna olanak sağlayacağı sonucuna varılmıştır. Aynı zamanda, çağdaş alışveriş mekanları kentin sosyal işlevleri için gereken fiziksel ve mekansal ortamı sağlayabilecek bir yapı tipi konumuna da gelebilecektir. Böylece, bu tez ile `sosyal nitelikleri olan alışveriş yeri` kavramı tüm bileşenleri ile ortaya konmuş ve çağdaş alışveriş mekanları için kullanılabilecek sistematik bir değerlendirme yaklaşımına dönüştürülmüştür. Anahtar kelimeler: Alışveriş merkezi, alışveriş mekanı, sosyal değerler, geleneksel kent mekanı, Balıkesir. vıı

ABSTRACT This study examines contemporary shopping centres from a critical standpoint as spatial devices of the current global socio-economic system in which public realm is reduced to an active shopping realm. Thus, shopping centres that are spatial instruments of modern consumption culture are being transformed into means of social disintegration by breaking individual from community. Therefore, the aim of the study is to present the spatial characteristics of shopping spaces that emphasize social aspect (which enhances interactions among people) of shopping activity. Along this purpose, the relations between cultural differentiations and shopping activity are analysed within the context of the spatial characteristics of shopping places. In this study, the relationships between traditional urban spaces-contemporary shopping spaces will be examined from the point of spatial aspect of social interactions in city. It is assumed in the study that the spatial characteristics of traditional shopping places in urban space throughout their historical evolution can shed light upon analysing the quality of shopping spaces with capacity to enhance communal coherence, that is to say ''shopping places with social attributes'. Traditional shopping spaces in Turkey have started to transform along with the importation of the contemporary shopping centres which is one of the recent building types in Turkey emerged after 1980s. Thus, traditional shopping spaces have gradually failed to keep their salient spatial features during this transformation. Hence, a thorough analysis of above-defined transformation is needed as well as the establishment of spatial relations between the traditional and contemporary shopping spaces of a town. To this purpose, it is required to construct an alternative evaluation approach based on the characteristics about spatial qualities of traditional urban fabric. The major objective of this study is the investigation of spatial characteristics of traditional shopping space. Thus, it is of particular interest to find out spatial characteristics that maintain the unity between shopping activity and social fabric in traditional shopping space (that is the urban space itself in traditional city). Along this path, it is aimed to develop a new evaluation approach for the spatial analysis of shopping spaces. Spatial evaluation approach proposed in the thesis consists of spatial characteristics, which are required by urban fabric-shopping space-social structure unity of pre-industrial town in order to reinterpret them in the contemporary shopping centres. Thus, the problem area was defined in the first chapter of the study. Theoretical framework in which spatial relationships in regard to the concept of 'shopping places IVwith social attributes ' is evaluated, was clarified in the second chapter. Then, in the third chapter, the study focused on revealing the historical growth of relationships between shopping space-urban space in the both Western and Anatolian cities. Spatial characteristics and cultural differentiations of shopping activity were elucidated. These characteristics were matched with the spatial characteristics that constitute 'shopping places with social attributes'. Therefore, a comparative analysis approach was developed in order to specify resemblances and divergences of contemporary shopping spaces with traditional shopping places in Western and Anatolian cities. In the next stage of the third chapter, traditional shopping spaces in Western and Anatolian cities were compared with contemporary shopping spaces from the viewpoint of the spatial features, with social attributes. Therefore, the spatial features of traditional 'shopping places with social attributes', were established. In the fourth chapter of the study, these spatial features were systematised through theories of urban design, architectural design and shopping centre design criteria. Consequently, an alternative approach was formulated in order to evaluate the potentials for creating 'shopping places with social attributes ' in contemporary shopping centres. This approach, at the same time, contains a series of key principles, which can shed light upon achieving unity of urban fabric- shopping space-social structure in contemporary shopping spaces. Balıkesir is selected for the case study in association with the concept of 'shopping places with social attributes ', which constitutes the problem area of the thesis. In the fifth chapter, the salient features of existing shopping spaces in Balıkesir were examined within the framework of this approach. Thus, it is concluded that the area must be transformed into a shopping place that can enhance social relationships by rehabilitation of the existing spatial fabric. Thus, it is suggested that traditional spatial principles should play determining role for developing design criteria of contemporary shopping spaces. It is concluded that rehabilitation of the disintegration between urban space and shopping space would facilitate formation of commercially successful shopping spaces for its investors. Also, contemporary shopping spaces would become a building typology that provides physical and spatial medium required for social functions of the city. Therefore, the concept of 'shopping places with social attributes ' was set forth with its all components, and was developed into a systematic evaluation approach that can be utilised for contemporary shopping spaces. Keywords: Shopping centre, shopping space, social values, traditional urban space, Balıkesir.