Çin Halk Cumhuriyeti`nin İran`a yönelik dış politikası

Abstract

Özellikle Soğuk Savaş sonrası hemen her alanda yükselişe geçen Çin Halk Cumhuriyeti son dönemde uluslararası arenada en çok sözü edilen devletlerden biri haline gelmiştir. Hızlı bir şekilde gelişen ekonomisiyle dev nüfusunun gereksinimlerini karşılamak adına hemen her ülkeyle uluslararası ilişkilerini geliştirmektedir.1949 yılında Mao tarafından kurulan komünist Çin, Marksit-Leninist ideolojiyi benimsemekle birlikte, dönemsel olarak realist politikaları da ön plana çıkarmıştır. Özellikle Mao döneminde benimsenen ve Mao doktrini olarak lanse edilen politikalarda ise Çin, içe dönük bir izolasyonist politikayı takip etmiştir. Bu dönem içerisinde meydana gelen ülke içi gelişmeler Çin'in dış politikasını da etkilemiştir.Sahip olduğu yüz ölçümü, devasa ve homojen nüfus yapısı, hızla gelişmekte olan ekonomisi ve köklü tarihi ile günümüz dünya sahnesinde hak ettiği yeri almaya çalışan Çin için yukarıda sıralanan olgular çok fazla önem arz etmektedir. Çin'in Dünya Ticaret Örgütüne üyeliğiyle gelişme gösteren ekonomisi, küresel ekonomiye entegrasyonunu sağlamaktadır. Bir buçuk milyara yakın insanı içinde barındıran Çin, nüfus yapısıyla hem büyük bir pazar oluşturmakta hem de üretim için iş gücü zorluğu çekmemektedir. Sahip olduğu 4000 bin yıllık tarihi geçmişi ve bu dönemde edinmiş olduğu tecrübeler, gelecek açısından kendine özgü farklı bir projeksiyon sunmaktadır.Tarihi miras, dünya görüşü, milliyetçilik, ideoloji, karar verme süreci, uluslararası ortam gibi çok sayıda faktörden etkilenen Çin'in dış politikası, 1949'dan itibaren sürekli değişiklik içinde olmuştur. Özellikle Mao' döneminden sonra 1970'li yılların sonundan itibaren dış dünyaya açılan Çin dış politikası, çok yönlü bir politika olarak uygulanmaya başlamıştır. Bu dönemden itibaren Çin, mümkün olan tüm bölgesel ve küresel güç ve birliklerle ilişkilerini geliştirmiştir. Çin'in Birleşmiş Milletler ve Dünya Ticaret Örgütü gibi küresel örgütlere katılması, ASEAN ve ŞİÖ gibi önemli bölgesel örgütlerde yer alması ile Çin dış politikası uluslararası ortamda daha anlamlı hale gelmiştir. Bunun yanında, bu örgütler ÇHC'nin tehdit olarak algıladığı bazı sorunların da çözümü noktasında bir platform görevi görmektedirler. Şanghay İşbirliği Örgütü buna örnek olarak gösterilebilir. Çin-Rus sınır meselesinin çözümünde bu örgüt önemli bir rol oynamıştır. Yine aynı şekilde Çin, ŞİÖ'yü Doğu Türkistan sorunu için de kullanmaktadır.Çin-İran ilişkilerinin tarihi çok eskiye dayanmasına rağmen 1980'li yıllardan itibaren gelişmeye başlamıştır. Bu tarihten sonra gerçekleşen karşılıklı üst düzey ziyaretler iki ülke arasındaki siyasi, ticari ve kültürel alandaki işbirliklerini geliştirmiş ve güçlendirmiştir. İlişkiler karşılıklı yarar sağlama esasına dayalı olarak kendini göstermektedir.Özellikle XXI. yüzyılda Çin'in gelişen ekonomisiyle birlikte enerji ihtiyacı da artarak dışa bağımlı hale gelmiştir. Bu bağlamda Çin, İran'a yönelik uygulamış olduğu politikayı genel olarak enerji ekseni üzerine yoğunlaştırmıştır. İthal ettiği ham petrolün % 17'sini bu ülkeden karşılayan Çin, İran'a teknolojik ve alt yapı çalışmalarında destek vermektedir. İki ülke arasında yapılan işbirliği anlaşmaları çerçevesinde gelişme gösteren bir ticaret söz konusudur. Çin, İran ile son yıllarda milyarlarca dolar değerinde yapmış olduğu uzun vadeli anlaşmalarla mevcut ve gelecekteki enerji gereksinimini karşılamayı garantilemeye çalışmaktadır. İran ise, Çin ile ilişkilerini Batı tarafından kendisine yönelik uygulanan ambargolar nedeniyle Batı'dan elde edemediği teknoloji ve silah ithalatı üzerine yoğunlaştırmıştır.İki ülke arasında gerçekleşen ve ABD ile Batılı ülkeler tarafından da eleştiri ve endişe ile takip edilen bir diğer konu ise nükleer çalışmalardaki işbirliğidir. Çin, İran'ın barışçıl amaçlı nükleer alandaki faaliyetlerine destek vermektedir. Ancak, ABD ve Batılı bazı ülkeler Çin'in vermiş olduğu teknik destek ve hammadde ile İran'ın uranyum zenginleştirerek nükleer silah ürettiğini düşünmekte ve bunu bir tehdit olarak algılamaktadırlar. Bu konuda Çin, hassas dengeler kurarak Washington ve Tahran arasında seçim yapmaktan kaçınmaktadır. Buna örnek olarak Çin'in, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından alınan İran'a yönelik yaptırım kararlarına olumlu oy kullanması ve İran'ın ŞİÖ'deki gözlemci statüsünden tam üyelik pozisyonuna geçme isteğine karşı çekincelerini ortaya koyarak geciktirmesi gösterilebilir.

People?s Republic of China, increasing in almost every aspect, especially after Cold War, lately became one of the most announced states on international basis. With its boosting economy, to meet needs of its gigantic population is now improving its relations with almost all of the countries in the world.Communist China that is founded by Mao at 1949, adopting Marxist-Leninist principles, periodically also has featured realistic (pragmatic) practices. Especially, by the practices adopted during Mao period, which was announced as Mao Doctrine, China followed an inward-oriented industrialization model. During this period, inward developments affected China?s foreign policy, also.With its vast area, gigantic and homogenized demographic structure, booming economy and its deep historical roots, while trying to capture deserved position in today?s world, China needs to pay attention to above mentioned subjects. After being a member of World Trade Organization, its developing economy integrated to world economy. With a population about 1.500.000.000, China becomes both a great market and never has difficulty of having fresh manpower. Its four thousand years of history and experience, offers itself a projection towards future.Since 1949, China?s foreign policy has continuously changed its direction, according to its historical heritage, current ideas, nationalism, ideology and structure of international ground. Especially after Mao period, beginning with late 1970?s, China?s foreign policy started to be open and many-sided. After that China improved its relations with all possible regional and global powers and unions. After China joined UN and WTO and regionally ASEAN and SCO (Shanghai Cooperation Organization), its foreign policy became more important for the rest of the world. Furthermore, these organizations are also apparatus to solve the problems which are evaluated as threat by China. Shanghai Cooperation Organization is an example for that. This organization played an important role while solving China-Russia border problems. China, also uses SCO for solving East Turkistan problem.Although, China, Iran relations bases so early, it began to develop after 1980.The mutual visits between two countries after 1980?s, has developed the political, commercial and cultural relations. Relations are based on mutually beneficial base.Especially, at the 21st century, China needs so much energy parallel to its booming industry that it becomes outwards- dependent. For this reason China and Iran relationship bases on energy. China, importing 17% of its needed crude petroleum from Iran, supports Iran?s infrastructure and technology studies. Trade between the two countries is improving due to mutual agreements. China is trying to guarantee its now and then energy need will be supplied by having billions of dollars-future contracts with Iran. Iran is focused on having the necessary technology and weapons for its army, which is not possible to be obtained from western countries because of the sanctions.Another, relation between Iran and China that is followed by criticism and worry of USA and Western countries is about nuclear energy. China supports Iran?s peaceful nuclear studies. But USA and some Western Countries think Iran may be able to enrich uranium and produce nuclear weapons with China?s aids. In this situation China follows an attentive policy and does not want to seem to be at one side; either Tehran or Washington. As an example for this, China supported UN Security Counsel-decided sanctions and blocked and postpone Iran?s request to raise its membership status to full membership from observer statue at SCO