Banka etkinliklerinin risk odaklı yaklaşımla modellenmesi ve Türk bankacılık sektörü uygulaması

Abstract

Türkiye ekonomisi Kasım 2000 ve Şubat 2001'de iki önemli finansal krizle karşılaşmış ve bankacılık sektöründeki aksaklıklar krizlerin etkilerinin büyümesinde önemli rol oynamışlardır. Kriz sonrası dönemde bankacılık sektöründeki aksaklıkların ortadan kaldırılmasına yönelik bir dizi yasal düzenleme gerçekleşmiş, sektörün mimari çerçevesinin yeniden belirlenmesine yönelik adımlar atılmıştır. Aynı dönemde bankacılık sektöründe yabancı sermaye payının ve sektörün ekonomi içindeki payının artışı söz konusu olmuş, sektörün aktif kompozisyonu krediler lehine değişim göstermiştir.Bu tez çalışması ile Türkiye ekonomisinin 2000'li yılların başında yaşadığı finansal krizlerin ardından günümüze kadar olan dönem boyunca önemli yapısal dönüşümlerin yaşandığı Türk bankacılık sektörü özelinde, banka etkinlikleri ile değişimlerinin incelenmesi ve etkinlikler ile değişimlerinin banka grupları bazında farklılaşıp farklılaşmadığının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Tezin en önemli ayırt edici özelliği, banka etkinliklerinin elde edilmesinde bankaların maruz kaldığı finansal risklerin de dikkate alınıyor olmasıdır.Bu kapsamda Türkiye'de faaliyette bulunan mevduat bankalarının 2002/12 - 2010/03 dönemindeki risk ayarlı kârlılık etkinlikleri Veri Zarflama Analizi ile çeyrek dönemler bazında elde edilmiştir. İlgili dönemdeki verimlilik, teknik ve etkinlik değişimleri Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi ile analiz edilmiştir. Etkinliğin banka sahiplik yapıları ve aktif büyüklüğüne göre nasıl değiştiğinin tespit edilmesi amacıyla, Veri Zarflama Analizi ve Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi sonuçları banka grupları bazında toplulaştırılarak incelenmiştir.Veri Zarflama Analizi sonuçlarına göre mevduat bankalarının ortalama teknik etkinlikleri ilgili dönemde %71 düzeyinde gerçekleşmiştir. Mevduat bankaları etkinsizliklerinin önemli bir kısmının kaynakların etkin kullanılmamasından kaynaklandığı, doğru ölçekte üretim yapmamaktan kaynaklanan etkinsizliğin ise daha sınırlı düzeyde olduğu tespit edilmiştir.Kamu bankalarının ortalama teknik etkinliklerinin yerli özel ve yabancı bankalara göre daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılırken; büyük ölçekli bankaların sırasıyla küçük ve orta ölçekli bankalardan daha etkin olduğu bulgusu elde edilmiştir. Sahiplik yapısı ve aktif büyüklüğü birlikte dikkate alındığında ise büyük ölçekli yerli özel ve kamu bankaları en etkin; orta ölçekli yerli özel ve yabancı bankalar ise etkinsizlik düzeyi en fazla olan banka grupları olarak tespit edilmiştir.Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi analizi sonucunda, mevduat bankalarının ortalaması dikkate alındığında toplam faktör verimliliğinin dönem içinde artış gösterdiği, bu artışta teknik ilerlemenin payının etkinlikteki artışa göre daha fazla olduğu, etkinlikte yaşanan ve teknik ilerlemeye göre daha sınırlı düzeyde olan artışın ise ölçek etkinliği artışından kaynaklandığı bulguları elde edilmiştir. Verimlilik, teknik ve etkinlik değişimlerinin yönü ve büyüklüğü ise bankaların sahiplik yapıları ve ölçek büyüklüklerine göre değişim göstermektedir.Çalışma kapsamında ayrıca, risk ayarlı kârlılık etkinlik skorları ile bankaların kârlılıkları ve sermaye yeterlilikleri arasında pozitif bir ilişkinin varlığı tespit edilmiştir.Anahtar Kelimeler: Veri Zarflama Analizi, Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi, Türk Bankacılık Sektörü, Mevduat Bankaları, Finansal Riskler, Kâr Etkinliği, Teknik Etkinlik, Saf Teknik Etkinlik, Ölçek Etkinliği, Teknik Değişim, Verimlilik, Banka Etkinliği.

Turkish economy witnessed two severe financial crises in November 2000 and February 2001 and the complications of these crises were stimulated by the problems in the banking sector. A series of legal and structural adjustments have taken place to eliminate the problems in the banking sector and there has been progress in rebuilding the financial architecture of the Turkish banking industry. The share of foreign ownership in the industry and the share of industry in the total economy have increased and the composition of bank assets has changed in favor of loans during the same period.This thesis aims to analyze efficiency levels and efficiency changes of commercial banks operating in the Turkish banking industry which have been subject to important structural changes and to investigate the efficiency differences among the banking groups after the crises period. The most distinguishable feature of this thesis is that it takes financial risks into account in the efficiency analysis.In this context, risk adjusted profit efficiencies of commercial banks operating in Turkey for each quarter in 2002/12 - 2010/03 period were obtained using Data Envelopment Analysis (DEA). Productivity growth, technical progress and efficiency change were analyzed utilizing DEA-type Malmquist Total Factor Productivity Index. The results of DEA and Malmquist Total Factor Productivity Index were grouped in order to investigate how efficiency differs among different ownership structures and scales.The results show that average technical efficiency of commercial banks was about 71% in the period. It is also identified that the inefficiencies of commercial banks mostly depended on inefficient utilization of inputs for output generation rather than operating in inefficient scale levels.The results also indicate that average efficiencies of state banks were higher than those of local private and foreign banks, additionally large scale banks were more efficient than small and medium size banks respectively. When ownership structures and bank scales were simultaneously taken into account, large scale local private and state banks were identified as the most efficient banking groups respectively; whereas middle scale local private and foreign banks were found to be the least efficient banking groups respectively.According to the results of Malmquist Total Factor Productivity Index, Turkish commercial banks have recorded productivity increases in average terms which were mostly driven by technical progress rather than efficiency increases. Efficiency increases which were limited compared to technical progress were mostly due to increasing scale efficiency rather than improved input utilization. Additionally it was noted that the directions and magnitudes of productivity and efficiency changes differed according to different ownership structures and scale types.Another result of this thesis is that risk adjusted efficiency scores have been positively correlated with bank profitability and capital adequacy.Keywords: Data Envelopment Analysis, Malmquist Total Factor Productivity Index, Turkish Banking Industry, Commercial Banks, Financial Risks, Profit Efficiency, Technical Efficiency, Pure Technical Efficiency, Scale Efficiency, Technical Change, Productivity, Bank Efficiency.