Türkiye`de vadeli işlem piyasalarının gelişimi, spot piyasa ile etkileşimi ve hissesenedi endeks vadeli işlem sözleşmeleri örneğinde değerlendirilmesi

Abstract

Finansal türev ürünler, finansal ihtiyaçların ve risklerin artması ile ortaya çıkmış veson yıllarda organize vadeli piyasalarda yoğun olarak işlem görmeye başlamıştır. Bunedenle ülkelerin Sermaye piyasalarının gelişimi açısından vadeli işlem piyasalarınınspot piyasa ile etkileşimi önem kazanır hale gelmiştir. Türev ürünlerin, spot piyasalardaoluşan risklere karşı koruma sağlama amaçları ile oluşturulmaları iki piyasa arasındakietkileşimin altyapısını oluşturmaktadır. İki piyasa arasındaki etkileşim, spot piyasadakivolatiliteyi azaltma yolu ile (fiyat oynaklığını) katkı sağlama, fiyat oluşumunda öncülüketme şeklinde literatürde yer almaktadır. Vadeli piyasaların spot piyasa üzerindeki etkisi,bilgisel etkinliği arttırıcı, orta ve uzun vadede volatiliteyi azaltıcı ve piyasaya derinlikkazandırıcı nitelikte olduğu şeklinde değerlendirilmektedir.Bu çalışmanın amacı, Türkiye?de 2005 yılında kurulan Vadeli İşlem ve OpsiyonBorsasında gerçekleşen işlemlerin spot piyasaya olan etkisini incelemektir. Tezinuygulama bölümünde İMKB30 endeksi vadeli işlem kontratı örneğinde vadeli kontratlarınspot piyasa fiyat oynaklığına etkisi, vadeli kontrat fiyatı ile spot piyasa fiyatı arasındakiilişki ve vadeli işlem kontratı işlem hacmi ile spot piyasa işlem hacmi ve fiyatı arasındakiilişki incelenmiştir. İMKB 30 endeksinin fiyat oynaklığı dönemsel olarak GARCH metoduile, vadeli fiyat ile piyasa fiyatı arasındaki ilişki Johansen eşbütünleşme metodu ile,vadeli işlem kontratı işlem hacmi ile spot piyasa işlem hacmi ve fiyatı arasındaki ilişkiVAR metodu kullanılarak analiz edilmiş olup; vadeli işlem kontratının yoğun işlemgörmeye başladığı 2008 yılı öncesinde fiyat oynaklığının yoğun olduğu, vadeli işlemkontratının etkisi ile 2008 yılından 2010 yılına kadar geçen dönemde bu oynaklığınazaldığı bulunmuştur. Uzun dönemde vadeli işlem piyasası ile spot piyasa fiyatlarınıneşbütünleşik yapı sergilediği ayrıca spot piyasada işlem gören İMKB30 endeksininfiyatının ve işlem hacminin vadeli işlem kontratının fiyatından ve işlem hacmindenetkilendiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye?de vadeli işlem piyasası işlemlerinin spotpiyasayı etkilemesi nedeniyle vadeli işlem piyasasının etkin yönetimi bir çok açıdanTürkiye?de sermaye piyasalarının derinlik kazanması imkanını sağlayacaktır.Anahtar Kelimeler: Türev piyasa, spot piyasa, GARCH Analizi, Johansen Eşbütünleşme Analizi, VAR metodu

Financial derivatives have grown rapidly in the organized exchange markets as thefinancial risks and the specific needs of the traders have increased in recent years.Therefore, the interaction between the spot and the futures market has becomeincreasingly important in terms of the improvement of the countries? capital markets. Theuse of derivatives to protect against risks in the spot markets sets up the substructure ofthe interaction between the two markets. The interaction between the two markets takepart in literature as it decreases the volatility in the spot market and leads changes inspot prices. It appears that the futures trading ensures the decrease of the volatility inthe short and long term, provides a useful information and brings dept to the market.The aim of this study is to examine the effect of the transactions in the Turkey?sderivatives market which has been established in 2005,on the spot market. In thetechnics part of the thesis, in the example of ISE-30 futures, the effect of the futures onthe volatility of the spot market prices, the relationship between the prices in the futuresand the spot market; and the relationship between the trading volumes in these twomarkets have been examined. We have analysed he price volatility of ISE-30 indexperiodically with the Garch method, the relationship between the future and spot priceswith the Johansen Cointegration Test, the relationship between the futures and the spottrade volumes with the Var method; and it is shown that the price volatility hasdecreased when the futures contracts have become more actively traded from 2008 to2010.Results provide that the future and the spot prices are cointegrated in the longterm.Also the spot price and the spot trade volume of the ISE-30 index are affected bythe price and the trade volume of the future contracts. Due to its effects on the spotmarket, the efficient management of the futures market will improve Turkey?s capitalmarket in many respects.Keywords: future market, spot market, GARCH method, Johansen Cointegration Test, VAR metod