Enez Ayasofya Kilisesi (Fatih Camisi)`nde kullanılan yapı malzemesinin analizi ve konservasyon yöntemleri

Abstract

Eski Çağ'da Ainos adını taşıyan Enez, Ege Denizi'nin kuzey sahilinde Meriç Nehri'nin denize kavuştuğu alanda denizden 25 m yükseklikte kalker bir yarımadanın üzerinde kurulmuştur. Ainos, Eski Çağ'da Kuzey Ege kıyılarında korunaklı limanları olduğundan, bölge şehirleri arasında büyük bir önem taşıyordu. Ticaret yollarına sahip olması ve zengin hinterlandı sayesinde zenginleşen Ainos'ta, çeşitli dönemlere ait yapı kalıntıları bulunmaktadır. Günümüze kadar kısmen ayakta ulaşan Ayasofya Kilisesi (Fatih Cami), mimari özellikleri ve işçiliği ile Bizans dini yapıları arasında önemli bir yere sahiptir. Ayasofya Kilisesi, 12. yüzyılda inşa edilmiş, Enez'in Osmanlılar tarafınan fethinin ardından camiye çevrilmiştir. Kilise, genel yapı taşları ve tuğlaları bakımından orta dönem Bizans Mimarisi'nin incelenmeye değer önemli yapı kalıntılarından biridir.Yapılan bu çalışma terkedilmiş ve harabe halinde olan Enez Ayasofya Kilisesi için belge niteliği sağlamış, yapılacak olan restorasyon ve konservasyon çalışmalarında yararlanmak amacıyla taş ve tuğla malzemelerinin nitelikleri tespit edilmiş, koruma ve onarım önerileri verilmiştir. Kilisenin yapımında kullanılmış olan taş ve tuğlalarda bozulmaya neden olan etkenler, laboratuvar analizleriyle saptanarak bu yapı elemanlarının konservasyonuna yönelik bir çalışma olması nedeniyle önemlidir. Bu doğrultuda yapılan çalışma altı bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, araştırma konusu tanıtılmakta ve çalışmanın amacı açıklanmaktadır. İkinci bölümde, Enez'in coğrafyası ve tarihçesine kısaca değinilmiştir. Üçüncü bölümde, kilisenin tarihçesi, Bizans Dönemi'nde inşa edilen kilise düzenlemeleri, Orta Bizans Dönemi Kiliseleri ile Enez Ayasofya'sının batı, doğu, kuzey ve güney cephelerinin mimari özellikleri, iç süslemeleri ve yapının geçirdiği onarımlar anlatılmış, yapının özgün duvar örgü sisteminin tespitine çalışılarak önemli sonuçlara değinilmiştir. Dördüncü bölümde, yapıda kullanılan taş ve tuğlalarının bozulma nedenleri araştırılmış yapıdaki bozulmalar tespit edilmiştir. Beşinci bölümde, yapıdan ve Enez İlçesinin çevresindeki ocaklardan alınan yapı taşı örnekleri fiziksel ve fiziko-mekanik analizler ile karşılaştırılmıştır. Yapıda kullanılan taş ve tuğlaların fiziksel, kimyasal, fiziko-mekanik özellikleri tespit edilmiş ve ocaklardan alınan taş örneklerine eskitme deneyleri yapılarak benzerlikleri araştırılmıştır. Altıncı bölümde, yapılan analizler sonucunda tespit edilen nitelikte malzemelerin yapıda uygulanabilecek konservasyon ve restorasyon çalışmalarında kullanılması önerilmiştir.Sonuç bölümünde ise, analiz sonuçları karşılaştırmalı olarak değerlendirilerek, yapıda kullanılan taş ve tuğlaların nitelikleri, taşların alındıkları ocaklar ve yapılan deneyler sonucunda elde edilen veriler doğrultusunda bozulma potansiyelleri ile konservasyonda uygulanacak yöntemler öneri olarak sunulmuştur.

Ancient Ainos, today known as Enez, is located to on a calcareous peninsula, 25 meters above the sea level on the northern Aegean shore where the Meriç river flows into the Aegean sea. Ainos became one of the most important and prosperous ancient city in this region by taking the advantage of its well protected harbours, location on trade routes and rich hinterland. There are various architectural structures dating different periods in Ainos. Among them, partially survived Haghia Sophia Church (Fatih Mosque) is an important example with its architectural features and elaborate workmanship. The church was built on the 12 th century and converted to a mosque by Ottomans after the conquest of Enez. The general characteristics of its masonry is of particular importance as an example of Middle Byzantine architecture. The deterioration process of the stones and bricks of its walls is examined through laboratory analyses and suggestions for the future conservation are investigated in this research.This study provided a fact of authentication for Enez Hagia Sophia Church which was in ruins and forsaken however, the properties of stones and bricks are determined which will be used for the restoration and conservation studies and the suggestions for the restoration and protection is given.The study is comprised of six chapters. In the first chapter, research subject is introduced and the aim of this study is explained. The historical and geographic features of Enez region is shortly presented in the second chapter. The third chapter is consisted of information about the history of church, the architectural arrangements of Byzantine churches, the architectural features of west, east, north and south facades of Haghia Sophia, inner decoration, previous restoration applications of the structure. Besides, the original masonry of the structure is attempted to be determined. The deterioration causes of the stones and bricks are investigated and the corruptions in the structure are determined in the fourth chapter. The building structure samples which are taken from the structure and the quarries around Enez region are compared with the physical and physco-mechanical analysis in the fifth chapter. The physical, chemical, and mechanical properties of the stones and bricks are determined and the similarities are investigated with fretting experiments to the samples which are taken from the quarriers. In the sixth chapter, after the analysis, it is suggested to use the analysed meterials for the conservation and restoration of the structure.In conclusion chapter, the results of analyses are discussed. On the basis of the characterization of the stones and bricks, and those analyses, suggestions for the conservation and restoration works are presented.