Özbek Türkçesinde sıfat-fiil ve zarf-fiiller

Abstract

ÖZET Özbek Türkçesinde Sıfat-Fiil Ve Zarf-Fiiller Sovyetler Bîrliği'nin dağılmasının ardından Türk topluluklarının da içinde bulunduğu bu bölgede yeni bir donem başlamış oldu. Yıllarca ayrı ayrı milletler oldukları yönündeki telkinlerin ve baskıların altında ezilen Türk toplulukları bu donemden itibaren yeni bir sürece girmiş oldu. Böylece, Türkiye'de bu bölgedeki Türk lehçeleri üzerine yapılmış olan çalışmalar çoğalırken, bu devletlerde de kültürel faaliyetler artmaya başlamıştır. Doğu Türkçesinin önemli bir kolu ve Çağatay Türkçesinin devamı sayılan Özbek Türkçesi, yıllarca bir taraftan Arapça ve özellikle Farsça'nın, diğer taraftan da Rusça'nın etkisi altında varlığını sürdürmüştür. Rus emperyalizminin bir sonucu olarak Türk dilinin vazgeçilmez özelliklerinden olan ses uyumu kuralı Özbek Türkçesinde altüst edilmiştir. Çalışmamız `Giriş` ve `Sonuç` bölümleri dışında başlıca üç bölümden ibarettir. `Giriş` kısmında iki alt başlık bulunmaktadır. Bu alt başlıklarda `Özbek Türkleri` ve `Özbek Türkçesi` hakkında genel bilgiler verildikten sonra ilk bölüme geçilir. Bu bölümde `Sıfat-Fiıiler ve Zarf-Fiiller` ana başlığı altında önce sıfat-fiiller ve Özbek Türkçesi'nde kullanılan sıfat-fiiller; sonra zarf-fiiller ve Özbek Türkçesinde kullanılan zarf-fiiller hakkında bilgi verildikten sonra ikinci bölüme geçilmiştir. `Özbek Türkçesindeki Sıfat-Fiil Ekleri` başlığı altında, `Geniş Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat-Fiiller`, `Gelecek Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat- Fiiller` ve `Geçmiş Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat-Fiiller` olmak üzere üç ana gruba ayrılan sıfat-fiil ekleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise, `Özbek Türkçesindeki Zarf-Fiiller`anlatıldıktan sonra bu zarf-fiil ekleri, `Basit veya Kalıplaşmış Zarf- Fiil Ekleri`, `Birleşik Zarf-Fiil Ekleri` olmak üzere iki alt başlıkta incelenmeye çalışılmıştır. Sıfat-fiil ve zarf-fiil ekleri incelenirken örneklemeler, Özbek Türkçesiyle yazılmış olan son dönem edebî eserlerden yapılmıştır. Kiril harflerinden transkripsiyon ve Türkiye Türkçesine yapıdan aktarmalarla ekler izaha çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Özbek Türkçesi - sıfat-fiil - zarf-fiil - transkripsiyon - aktarma m

ABSTRACT Participles and Gerundiums in Uzbek Turkish After the disintegration of SSSR., a new period has begun in this area which also relates to Turkisch society. The Turkic societies of Central Asia have lived under the pressure of Soviet disinformation that `the Turkic Societies are different nations` for many years and with this disintegration they have entered a new era. Studies on the subject of Turkic dialects of Central Asia have been on rise and Turkey's nelations with the regional republics have ganied a popularity. The Uzbek Turkish which belongs to the eastern branch of Turkic and descond from caghaten continued its existence under the foreign effects of Arabic and Persian as well as Russian. The vowel harmony which is a characteristics of Turkic has been violated in Uzbek Turkish because of Russian emperialism on language and culture. Our study consist of mainly three chapters apart from the `Introduction` and `Conclusion` parts. There are two sub-headings in the `Introduction`. General knowledge about `Uzbek Turks` and `Uzbek Turkish` we skip to next section. In this part, under the main-headings of `participles` and `gerundiums` we examined this subjects in Uzbek Turkish. Under the heading of `Participle suffixes in Uzbek`, we studied Uzbek participles in three sections: Aorist participles, future participles, past participles. In the third chapter we took the issue of `Gerundiums in Uzbek`, and put them in two subcategories: Basic gerundium suffixes and compound gerundium suffixes. We have used modern era Uzbek literary works in choosing our examples on participles and gerundiums. We have tried to explained the use of suffixes on the transcriptions from Cryllic into Latin alphabet and translation into Turkey Turkish. Key Words: Uzbek Turkish - participle - gerundium - transcription - translation. IV