Türk kültüründe ateş ve ocak kültü

Abstract

Anasır-ı erbaa (dört unsur)dan biri kabul edilen ?ateş?, insan hayatı için vazgeçilmez bir varlıktır. İnsanın beslenme, ısınma, barınma gibi doğal ihtiyaçlarını gidermek için varlığına ihtiyaç duyulan ateş, görüntüsü, yakıcılığı ve yok ediciliği gibi yönleriyle de insanı korkutup ürküten bir mahiyete sahiptir. Ateşe olan ihtiyaç ve ateşten duyulan korku, bu varlığa karşı korkuyla karışık saygıyı oluşturmuştur. Bunların dışında ateş, insan hayatında arındırıcı, şifa veren, güç-kuvvet sağlayan, bereket dağıtan, yardım eden, koruyan yönleriyle yer almıştır. Bu özelliklerinden dolayı ateş, kutsal bir varlık konumunda olmuş ve etrafında birtakım inanış ve uygulamalar oluşarak bir kült haline gelmiştir. Ateşin insan hayatındaki bu rolü, ateşin yandığı yer olan ?ocak?ın da etrafında birtakım inanış ve uygulamaların oluşmasına ve ateş gibi ?ocak?ın da kült haline gelmesine neden olmuştur. ?Ocak?, ?ateşin yakıldığı yer? olarak ilk ve somut anlamıyla, çoğunlukla ateşi de kapsar şekilde kullanılmakla birlikte, etrafında soyut manalar da şekillenmiştir. ?Ocak? dendiğinde hem bir ailenin barındığı ?ev, yurt?, hem de o ailenin geçmişteki atalarından gelecekteki kuşağına uzanan ?soy?u anlaşılmaktadır. Soyla bağlantılı olarak Alevî-Bektaşî kültüründeki ?dede ocakları? ile halk hekimliğindeki ?ocaklar? da ?ocak?ın bu geniş anlam dünyası içerisinde değerlendirilmektedir. Bu açıdan ateş, ocak ve atalar kültleri birbirleriyle sıkı bağlantı içerisinde bulunmaktadır.Tezin konusu, Türk kültüründe mitolojik anlatmalardan günümüzdeki yansımalara kadar ateş ve ocak etrafında oluşan inanış ve uygulamalardır. Tezde, Türk kültüründe ateş ve ocak kültü, derlemelerden ve yazılı kaynaklardan elde edilen bilgiler çerçevesinde değerlendirilmiştir.Anahtar Kelimeler: Ateş, ocak, kült.

Fire, which is accepted as one of four basic elements, is a being not to be given up for human life. Fire, whose being is necessary fort he nourishment, warming and sheltering of human, has not a nature giving the humans a fright because of the aspects such as its image, burning and annihilating effect. Due to the fact that people feel need for it and also fear it, a feeling of respect mixed with fear has formed in people against this being. Apart from these, fire takes place in the human life with the aspects of purifying, healing, providing power, creating fertility, helping and protecting. Because of these features of it, fire has become a sacred being and a cult by forming some beliefs and practices around it. This role of fire in human life has led toforming some beliefs and practices around the hearth, in which the fire is made, covering the fire itself in general, the abstract meanings around the hearth have been formed. When ?the hearth? is said, it is understood that it is home, in which a family lives, and that it is also a lineage of a family, which is descended from a common ancestor and extends to the future generation. ?The association of the progenitors? existing in the culture of Alawite-Bektashi and ?the health care center?, where people take medical care, in teh folk medicine may be considered in the extended semantic world in connection with the concepts of ?hearth? and ?lineage?. In respect of this, the cult of ?fire, ?hearth? and of ?ancestors? are firmly connected with each other.The subject of this thesis is the beliefs and practices around the fire and hearth in the Turkish culture from the mythological explanations until its reflections of today. In this thesis, the cult of fire and hearth in the Turkish culture has been evaluated within the framework of the information obtained from the compilations and written sources.Key Words: Fire, Hearth, Cult.