Kütahya ili türbe ve yatırları etrafında oluşan inanç ve uygulamalar

Abstract

Toplumlardaki sosyolojik değişimi görmek için yapılması gereken çalışmalardan birisi de inanç merkezleri etrafında yapılan inanç ve uygulamaları gözlemlemektir. En önemli inanç merkezleri olarak kabul ettiğimiz türbe ve yatırların Kütahya ilindeki dağılımı ziyaret sırasında gerçekleştirilen ritüellerin tespiti, ziyaret amaçları, ziyaret zamanları ve menkıbelerin derlenmesi bu çalışmanın özünü oluşturmaktadır. Bu çalışmada, doğal gözlem, anket ve mülâkat neticesinde elde edilen verilerle, türbe ve yatırların ortaya çıkışları, mimari durumları, velilerin tarihi ve menkıbevi şahsiyetleri, ziyaretin ferdi ve toplumsal nedenleri, türbe ve yatırlar ilgili yasaklar, ziyaretin zamanları, ritüeller, adak ve adak çeşitleri, keramet motifleri, ziyaretçi profiliyle ilgili değerlendirmelerde bulunulmuştur. Her türlü dilek ve adaklar için ziyaret edilen bu mekânların cezp edici özelliklerinin yanı sıra kendinden sakındırma ve korkutma özelliği de bulunmaktadır. Bu özellikler, farklı sosyal grupları aynı amaç için bir araya getirmekte, paylaşım merkezleri oluşturmaktadır. Kutsal bir mekân ziyaretinde gösterilen hassasiyet, türbe ve yatır ziyaretlerinde de görülmekte, büyüsel ve törensel işlemler uygulanarak kurbanlar kesilmektedir. Eski Türkler arasında tabiat kuvvetlerine hükmetme telakkisi şamana aitken, Kütahya ili menkıbelerinde tabiat üstünde hâkimiyet kurabilme velilere ve dedelere taşınmıştır. Kütahya yöresi türbe ve yatırlarda yatan şahısların 278 tanesinin ?Dede? olarak isimlendirilmesi ve ziyaret edilmesi ise, atalar kültü ile ilişkilendirilebilir. Hizmetleri, türbedarlar tarafından görülen bu mekânlar, halkın birlik ve beraberliğini sağladığı, dert ve sıkıntılarını paylaştığı, dini ihtiyaçların bir nebze de olsa karşılandığı inanç merkezleridir. Kütahya ili türbe ve yatırları etrafında oluşan inanç ve uygulamaların kökleri eski Türk inançlarına kadar dayanmakta ve bu ritüellerin içerisine dini motiflerin de eklenmesiyle popüler dinin parçaları oluşmaktadır.Anahtar Kelimeler: Atalar kültü, türbe, yatır, Kütahya.

In order to see the sociological transformation in societies, it is vital to observe the beliefs and religous preactices which are performed around the centers of belief. The essence of this study lies in analysing and determining the rituals the purposes of visits, the dates of visits to the shrines and entombed saints, which are accepted as the most significant belief centers. Depending on the data gathered thgrough following such research techniques as natural observation, questionnaire and interview, the following topics were taken under evaluation: the emergence of the shrines and entombed saints, their architectural features, the historical and legendary characteristics of the saints, the individual and social reasons of the visits, the prohibitions during the visits, the dates of the visits, the rituals, the types of oblations, the miracle motifs and the visitor profiles. Apart from the charming features of these places visited for every kind of wishes and oblations, they have also self-avoiding and frightening effect. These features bring different social groups together for the same purpose and form sharing environment. The same sensitivity shown during a visit to a sacred place is seen during the visits to the shrines and entombed saints, and the sacrifices are done in company with magical and ritual practices. Although the concept of ruling the natural forces belonged to the shamanist among ancient Turks, dominating over nature in the legends of Kütahya were assigned to saints and progenitor.Visiting the shrines and tombs and naming the 278 figures burried as ?Progenitor? can directly be associated with the cult of ancestor. These places, whose services are provided by tomb keepers, are the centers of belief where the unity and solidarity of the people are secured, the sorrows and troubles are shared, and the religious needs are met to some extent.The roots of the beliefs and practices which originated around the shrines and entombed saints in the province of Kütahya rest upon the old Turkic beliefs, and with the inclusion of religous motifs into these rituals, the parts of popular relgion are shpaed.Key Words: The cult of ancestors, shrine, entombed saint, Kutahya