Disciplinary transformation of late Ottoman legal education (1826-1926): An interactional field analysis

Abstract

Yaklaşık son elli yıl içerisinde yeni bilgi sosyolojisi çerçevesinde yürütülen kapsamlı ampirik araştırmalar sonucu ortaya çıkan çeşitli teorik yaklaşımlar geç dönem Osmanlı İmparatorluğu'nun baş döndürücü tarihsel süreçlerini ilgili tarihyazımına çok uzun süredir hakim olagelen tözcü, teleolojik ve dikotomist perspektiflerden sıyrılarak açıklayabilmek için elverişli bakış açıları sunma imkanı taşıyor. Yeni bilgi sosyolojisi literatürüne bir katkı olarak tasarlanan bu tez, Osmanlı İmparatorluğu'nda fıkıh-hukuk eğitiminin 1826-1926 yılları arasındaki disipliner dönüşümünün esas olarak ikincil literatüre dayalı tarihsel-sosyolojik bir açıklamasını yapmaya çalışmaktadır. Açıklayıcı araçlarını büyük ölçüde Abbott'un bağlı ekolojiler/etkileşim alanları teorisinden ve kısmen Bourdieu'nün modern devletin oluşumuna dair analizlerinden devşiren bu çalışma, ilk olarak Osmanlı fıkıh-hukuk eğitiminin son dönemdeki dönüşümlerinin tarihsel arkaplanını oluşturması itibariyle Osmanlı yükseköğretim ekolojisinin ondokuzuncu yüzyıla kadarki oluşumlarının yapısal bir analizini sunmaktadır. Ardından da Osmanlı fıkıh-hukuk eğitiminin 1826'dan 1926'ya kadarki disipliner dönüşümünün tarihsel imkan koşullarını analiz etmektedir. Tezin iki temel çıkarımı vardır. Birinci çıkarıma göre; Osmanlı fıkıh-hukuk eğitiminin 1826-1926 arasındaki disipliner dönüşümü modern devlet oluşumu sürecinin farklı cihetlerini teşkil eden ve çeşitli kolektif aktörler arasında cereyan eden mücadele süreçlerinin bir sonucu olarak gerçekleşmiştir. Sözkonusu mücadele süreçleri bürokratik ekoloji, yükseköğretim ekolojisi ve adli ekolojinin kesişiminde oluşan bir etkileşim alanı içerisinde vuku bulmuştur. İkinci çıkarıma göre; on dokuzuncu yüzyıldan itibaren yeni ortaya çıkan kolektif aktörlerin (Maarif Nezareti, Mekteb-i Hukuk, Darülfünun vesaire) varolagelen kolektif aktörlerin (Meşihat, medrese sistemi vesaire) aleyhine olarak modern devlet oluşumu süreci boyunca mezkur etkileşim alanı içerisinde biriktirdikleri gittikçe artan sembolik iktidar miktarı hukuk disiplininin eğitim müfredatı mekanındaki akademik yerleşim alanının fıkıh disiplininkini daraltacak şekilde genişlemesini ve böylece Osmanlı fıkıh-hukuk eğitiminin fıkıh merkezli bir disipliner yapıdan hukuk merkezli bir disipliner yapıya doğru dönüşmesini mümkün kılmıştır.

The variety of theoretical approaches that have emerged as results of extensive empirical research within the new sociology of knowledge during the last fifty years may offer useful perspectives for explaining the dizzying historical processes of the late Ottoman period in a way to cope with the substantialist, teleological, and dichotomist perspectives that have long dominated late Ottoman historiography. Located within the new sociology of knowledge, this thesis seeks to provide a historical sociological explanation of the disciplinary transformation of Ottoman legal education from 1826 to 1926, primarily based on the available historical scholarship. Utilizing Abbott's theory of linked ecologies/interactional fields and a Bourdieusian analysis of modern state formation, this thesis offers first a structural analysis of the formations of the Ottoman higher educational ecology to the nineteenth century as the historical background of later transformations. It then analyses the historical conditions of possibility for the disciplinary transformation of the Ottoman legal education from 1826 to 1926. The thesis has two main arguments. The first is that the disciplinary transformation of Ottoman legal education took place as a result of several processes of competition, which constituted aspects of the overarching process of modern state formation, between diverse bureaucratic, higher educational, judicial, and disciplinary collective actors within an interactional field at the intersection of bureaucratic, higher educational, and judicial ecologies. The second argument is that the increasing amount of symbolic power emergent collective actors (such as the Maarif Nezareti or Mekteb-i Hukuk) accumulated to the detriment of rooted collective actors (such as the Meşihat or madrasa system) within the aforementioned interactional field during the processes of modern state formation allowed the discipline of law to gradually dominate curricular space of legal education at the expense of fiqh, thus transforming Ottoman legal education from a fiqh-centered to a law-centered disciplinary structure.