Sunnitization through translation: Nuh İbn Mustafa`s (1590-1660) tercüme-i Milel ve Nihal

Abstract

El-Milel ve'n-Nihal, İranlı meşhur bir dinler ve mezhepler tarihçisi olan Şehristani (1086–1153) tarafından kaleme alınmıştır. Eser, Şehristani'nin zamanına kadarki İslam kökenli mezheplere ilaveten, birçok dini ve felsefi görüşlerin tanıtımını içermektedir. 17. yy Osmanlısı'nda Hanefi literatüründe önemli bir role sahip Nuh ibn Mustafa el-Konevî, Şehristani'nin bu eserini yoruma dayalı ve çeşitli değişikliklerle Osmanlı Türkçesi'ne çevirmiştir. Bu tez, Nuh Efendi'nin Şehristani'nin eserindeki bilgileri kendi dönem ve çevresi için nasıl uyarlamış olduğu sorusuyla ilgilenecektir. Şehristani ve Nuh Efendi'nin biyografileri verildikten ve Nuh Efendi'nin yaşadığı dönem ele alındıktan sonra, tez, Nuh Efendi'nin üslûbuna, Şehristani'nin eserine yapmış olduğu ilave ve çıkarımlarına odaklanacaktır. Bu çalışmanın ana kaynaklarını Nuh Efendi'nin tercümesi ve Süleymaniye kütüphanesinde bulunan biyografisi oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra, 17.yy Osmanlı tarihi ve Sünni İslam akidesi üzerine ikincil kaynaklardan istifade edilmiştir. Çalışmamızın sonucunda, Nuh Efendi'nin El-Milel ve'n-Nihal tercümesinin bir akide risalesi işlevi gördüğü tespit edilmiştir ve bunun Osmanlı Sünnileştirme sürecine anlamlı bir katkı yaptığı sonucuna ulaşılmıştır.(Anahtar Kelimeler: el-Milel ve'n Nihal, Tercüme-i Milel ve Nihal, Osmanlı'da Sünnilik, Nuh b. Mustafa, Nuh Efendi)

El-Milel ve'n-Nihal(The Book of Religions and Denominations) was written by an influential Persian historian of religions and a heresiographer Shahrastani (1086–1153 CE). It includes, in addition to those of Islamic denominations and sectarian groups, the doctrinal ideas of main religions and philosophies that existed up to Shahrastani's time. Nuh ibn Mustafa el-Konevî, who played a significant role in terms of Hanafi literature in the 17th century Ottoman world, made a constructive translation of el-Milel ve'n-Nihal. My analysis would concern the question how Nuh Efendi has adapted the knowledge presented by Shahrastani to his own time and environment.After treating the biographies of Shahrastani and Nuh Efendi, and the period Nuh Efendi lived, the thesis concentrates on the narration of Nuh Efendi and his special contributions to and disposals from Shahrastani's book. A lithographic print of Nuh Efendi's translation and his biography from Süleymaniye Library formed the main source for the thesis. In addition, secondary sources especially on 17th century Ottoman history and some main pieces on Islamic Sunni creed were also used. The method of analysis was qualitative research which consisted of the analysis of texts. As a result, the present study reached the basic conclusion that Nuh Efendi's translation functioned as a religious manual that might play a substantive role in terms of the Ottoman Sunnitization policy in and after the period where it was written.(Keywords: El-Milel ve'n-Nihal, Tercüme-i Milel ve Nihal, Ottoman Sunnitization, Nuh b. Mustafa, Nuh Efendi)