Understanding a sixteenth-century Ottoman scholar-bureaucrat: Ali̇ b. Bali̇ (1527-1584) and his biographical dictionary al-ʻİqd al-Manzum fi̇ Dhi̇kr Afazil al-Rum

Abstract

Tezin amacı Ali b. Bali'nin, Ahmet Taşköprizade (ö. 1561)'nin eş-Şekâiku'n-Nu'mâniyye fi ʻUlemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye isimli biyografi kitabına zeyl olarak yazdığı el-İkdü'l-Manzûm fî Zikri Efâzili'r-Rûm isimli biyografi kitabını tarihsel bağlam içerisinde incelemektir. Ali b. Bâli müderrislik ve kadılık görevlerinde bulunmuş, görece uzun süren infisal ve azil dönemleri geçirmiş, Cevheri mahlasıyla şiirler yazmış, bazı şiirlere ve ilmi eserlere şerhler telif etmiş bir Osmanlı alim-bürokratıdır. Eserine uzun süren bir azil döneminde başlamasının, Bayrami tarikatına gönülden bağlı bir mürid olmasının, Arap dili ve edebiyatına olan ilgisinin ve şair kimliğinin el-İkdü'l-Mânzûm üzerinde etkilerini görmek mümkündür.Eserine Aşık Çelebi'nin yazmış olduğu eş-Şekâiku'n-Nu'mâniyye zeylini yeniden inşa etmekle başlayan Ali, önemli ekleme ve çıkarmalar yaparak bir çok yönden özgün bir biyografi kitabı yazmıştır. El-İkdü'l-Manzûm'daki ifadeleri Ali'nin iki farklı okuyucuya hitap ettiğini göstermektedir. Bunlardan ilki kendi çağdaşı olan Osmanlı alimleri (efâzili'r-Rum), ikincisi Rum olarak isimlendirilen coğrafyanın dışında yaşayan ve anadili Arapça olan Müslüman alimlerdir. Ali eserinde Arapça'ya olan hakimiyetini göstermeye çalışmış ve kendisinin de mensup olduğu Osmanlı alim-bürokrat grubunun ilmi yeterliliğini vurgulamıştır. Ali dönemindeki ilmî hayat, hâmilik ilişkileri, sanatın ve sanatçının takdir edilmemesi gibi konularda çok karamsar değerlendirmelerde bulunmaktadır. Ancak, dönemin diğer bir çok yazarında da görülebileceği gibi bu şikayetler ve olumsuz değerlendirmeler 16. yy. Osmanlı eliti arasında oldukça yaygındır. Sufi şeyhlerin biyografilerine de yer veren Ali, biraz da dönemindeki siyasi atmosferin etkisiyle şeriat ile uyum içinde bir tasavvuf anlayışını desteklemiştir. Kendisi Bayrami tarikatına mensup olduğu için, Bayrami şeyhlerinin biyografilerine özel bir yer ayırmış, şeyhi Muslihiddin Cerrahzade'yi tarikatın önde gelen şeyhlerinden biri olarak resmetmiştir.Anahtar Kelimeler: Ali b. Bali, Cevheri, el-İkdü'l-Manzum, eş-Şekaiku'nNu'mâniyye,Osmanlı alimi, zeyl.

This thesis examines al-ʻIqd al-Manzum fi Dhikr Afazil al-Rum, one of the continuations of Ahmed Taşköprizade's (d. 1561) renowned biographical dictionary al-Shaqaʾiq al-Nuʿmaniyya fi ʿUlama al-Dawla al-ʿUthmaniyya, in order to understand the mind of its author Ali b. Bali (d. 1584). This study presents an authorial context for al-ʻIqd al-Manzum by constructing Ali b. Bali's biography. Then, it provides a textual context by examining al-ʻIqd al-Manzum as a biographical dictionary in relation with the general trend of biography writing in the sixteenth-century Ottoman world. Ali was well aware that he had two groups of readers, first, the Ottoman scholars in the core lands of the empire (in the lands of Rum), and second, the scholars outside of the core lands, who were speaking Arabic as their mother tongue. Ali tried to show his command of Arabic before his peers as well as to prove the scholarly competence of Rumi scholars before other groups of scholars within the empire. Last two chapters focus on two themes, respectively Ali's perception of decline in the Ottoman scholarly life and his ideas about Sufism. Ali's bitter experience in scholarly career path had an influence on his perspective of his age and contemporaries. Taking refuge in Sufism, Ali emphasized the conformity of Sufism with sharia and created a powerful image of his own sheikh Cerrahzade as one of the prominent sheikhs of the Bayrami order.Keywords: Ali b. Bali, Cevheri, al-ʻIqd al-Manzum, al-Shaqa'iq, Ottoman scholar, continuation