Religion and the Ottoman novel: A reading of Ahmet Midhat`s novels

Abstract

Ahmet Midhat, Osmanlı yazarları içinde en fazla sayıda romanın yazarı olarak aynı zamanda bu tarzda denemeler yaparak yerel bir Osmanlı romanı ortaya çıkarmak için çabaladı. Romanın Batı'dan ithaliyle başlayan sürecini, bu edebi türün Osmanlı kültürü ve okuma pratiklerine entegre edilmesine doğru götürdü. Gelişme anlamında Batılı modernleşme yanlısı olan Ahmet Midhat, değerler açısından İslami ve geleneksel değerlerin de savunucusuydu. Romanın Batılı dünya görüşünün bir ürünü olduğunun da farkına vararak, Osmanlı değerlerini yansıtan romanlar yazmaya çalıştı diyebiliriz. Ancak, yazarın farklı romanlarında dini ve modern olana farklı tutum olduğu da görülüyor. Bu tezin amacı Ahmet Midhat romanlarını bu açıdan incelemektir: İslami inanç ve ahlakın Ahmet Midhat romanlarında ne kadar temsil edildiği, Batılı/seküler değerlerin ne derece idealize edildiği ve bu ikisinin nasıl dengelendiği. Bu sorulara cevap bulmak amacıyla, ilk bölümler edebiyat/roman ve din ilişkisini inceleyen teorilerin yanında, Türk Edebiyatı eleştirisinde Osmanlı romanlarına nasıl bakıldığına göz atıyor ve dönemin sekülerleşme reformlarının tarihini özetliyor. Dönemin yoğun değişimler sürecinde, Ahmet Midhat'ın biyografisi incelendiğinde, dini görüşünün hep aynı kalmadığını açıkça görüyoruz. Bu değişimin de romancılığına direkt olarak yansıyacağı varsayımıyla, bu çalışma, yazar için dönüm noktası olan hayat tecrübelerine değinerek romanlarını biyografisi ışığında kronolojik bir sırayla inceleyip, dini inançla ilgili temalar, İslami değerler, retorik ve pratiklerin, modernleşme değerleri karşısında romanlarda hangi seviye ve şekillerde yer bulduğuna bakıyor. Ahmet Midhat'ın farklı medeniyetlerin değerlerini, birbiriyle çatışan fikirleri ve ideolojileri aynı anlatıda biraraya getirmesini okumak için, Bahtin'in roman diyalojik teorisinden yararlandım. Ahmet Midhat romanı Bahtinyen anlamda çoksesli roman olarak değerlendirilmese de, çeşitli düşünce ve sesleri buluşturan söylemiyle, Türk romanının çoksesliliğine kapı açmıştır. Bunu da dönemin en tartışmalı ikiliği olan dini/modern olanı sentezlemesinde fazlasıyla görebiliyoruz.

Ahmet Midhat produced most of the novels in the late Ottoman period while he also sought to experiment in this literary genre, exploring the possibilities of crafting an indigenous Ottoman novel. Whilst adopting this Western genre, he also adapted it; pursuing a discourse which, on one level, promoted an idealized Western model of progress also on another adhered to Islamic ethics and values espoused by his own culture. Being conscious that the novel was a Western genre, Ahmet Midhat sought for a novel discourse which reflected the Islamic ethos and Ottoman weltanschauung. However, Ahmet Midhat draws different stances as to religion in different works and I aim to trace a biographical understanding of how religious/secular his discourse manifests itself at different stages of his life. This thesis is an attempt to examine this, to analyze to what extent and how, Ahmet Midhat's novels mirrored Islamic ethics, practices and Western thinking, culture, and balanced the two. To do so I have tried to utilize works which studied the relationship between religion and modern literature. Since the literature had a strong relation to politics at the time, I sought to make sense of the modernizing transformation from a historical perspective as well. I have also visited Bakhtin's theory on the dialogic imagination of the novel given the fact that Ahmet Midhat's novel was a realm wherein he brought together opposing ideas of two diverging cultures, and different ideologies of the time. Not claiming his novel fully fitted the Bakhtinian concept of dialogy, I do see him attempting to represent different voices in his narrative. If Ahmet Midhat's novel was not exactly a heteroglottic novel, its representation of differing ideas and voices paved the way towards heteroglossia for the Turkish novel. This is most seen in his synthesis of the religious/modern in the novels, i.e. the most controversial dichotomy of the time.