The making and treatment of an iconic event: The Menemen incident (1930) in modern Turkish history

Abstract

Menemen olayı, altı silahlı asinin 23 Aralık 1930'da gerçekleştirdiği bir başkaldırı girişimidir. Cumhuriyet Halk Fırkası liderleri, peşinen olayın cumhuriyete karşı irticai bir eylem olup ve arkasında Nakşibendi tarikatının bulunduğunu açıklamışlardır. Menemen, Manisa ve Balıkesir'de sıkıyönetim ilan edilmiş, sanıkların yargılanmaları için askeri mahkeme kurulmuştur. Mahkeme, Nakşibendi tarikatının olayı cumhuriyeti yıkmak amacıyla önceden planlayıp gerçekleştirdiğine hükmetmiştir. Bu tez, olay sonrası yapılan resmi açıklamalar, gazete haberleri ve mahkeme dosyalarını eleştirel bir gözle ve dikkatle inceleyerek gelişmeleri mümkün olduğunca doğru tespit etmeye çalışmaktadır. Ayrıca, daha sonra yazılan ikincil kaynaklar ile ciddi akademik metinlerde olayın nasıl anlatıldığını da irdelemektedir. Tez, olayın altı esrarkeş cahil tarafından gerçekleştirildiğini, çapının ve halk üstündeki tesirinin çok sınırlı olduğunu göstermektedir. Ancak idealist bir cumhuri-yetçi yedek subay olan Kubilay'ın başının kesilerek öldürülmüş olması, hükümeti derhal harekete geçerek ağır cezalar vermeye itmiştir. Tez, askeri mahkemenin olaydan Nakşibendi tarikatını sorumlu tutan kararının, aslında CHF liderleri tarafından önceden verilmiş olduğunu göstermekte-dir. Bu temelsiz mahkeme kararı, yanıltıcı resmi açıklamalar ve rejimin duruşunu yansıtan gazetelerin haberleri ile de beslenerek, olay hakkında daha sonra yayınlananları şekillendirmiştir. Süreç içerisinde Menemen olayı, cumhuriyetçilerin irticacılara galebe çalacağına olan inancı çağrıştıran etkili bir ikona dönüşmüştür. Bu ikinci kuşak yayınlar, doğru olmayan bilgileri abartarak yeniden üretmişlerdir. Za-manla bir grup yazar karşı açıklamalar ortaya koymakla beraber, ciddi araştırmalara dayanmaktan ziyade resmi görüşü yansıtan anlatıların çift kutuplu perspektiflerini ters-yüz etmişlerdir. Saygın araştırmacıların Menemen olayına dair yazdıkları dahi yaygın yanlış bilgiler veya kutuplaşmış perspektiflerden etkilenmiştir.

The Menemen Incident is an attempt at rebellion by six armed insurgents on 23 December 1930. The Republican People's Party introduced the incident after its occurrence as a reactionary challenge to the republic instigated by the Nakşibendi order. The government proclaimed a state of emergency in Menemen, Manisa and Balıkesir, established a special military court for the trial of the accused. The court decided that indeed the order had preplanned the rebellion and actualized it to un-dermine the very existence of the republic. This thesis explores the Menemen Incident. It reconstructs the events based on critical analyses of official statements, court documents and contemporary news-papers –with special attention to the trial process. Furthermore, the thesis examines the various representations of the incident in the contemporaneous media as well as in the secondary popular and academic accounts of the succeeding years. The study indicates that this was a minor incident carried out by six ignorant hashish smokers. However, the beheading of Kubilay, an idealist republican reserve officer, stirred up the government to action and to hand out harsh punishments. The decision of the military court to condemn the Nakşibendi order as the in-stigator of the event was preordained by the RPP leaders and unjustifiable. Neverthe-less, the court's decision, misleading official statements, and newspaper reports that echoed the regime's position led to the emergence of a literature that continued to advocate and embellish this position over the years. In the process, the Menemen In-cident grew into a potent icon that evoked the belief in the victory of republicanists over reactionists. A group of authors developed counter interpretations eventually. But they indeed reversed and perpetuated the polarized perspectives of the officially-biased accounts. Even highly reputable scholars could not overcome the misinfor-mation that became endemic to the coverage of the Menemen Incident.