Debating heresy: changing perceptions of Zayniyya dervishes toward İbn `Arabi in the fifteenth century

Abstract

Bu tez Zeyniye tarikatı dervişlerinin İbn Arabi ve onun düşüncesi hakkındaki görüşleri ile ilgilenir ve Orta Asya ve Anadolu coğrafyalarındaki Zeynilerin bu konu hakkındaki düşüncelerindeki farklılığı ortaya çıkartmaya çalışır. İlk Zeyniye şeyhlerinden olan ve sırasıyla Orta Asya ve Anadolu'da yaşayan Zeynüddin Hafi ve Abdüllatif Kudsi İbn Arabi düşüncesi hakkında olumsuz düşünmüş ve ilm-i huruf'u kullanmayı bir kişinin mülhid olması için yeterli sebep saymıştır. Bu ilk Zeyniye şeyhlerinin aksine önde gelen Anadolulu çoğu Zeyni dervişi İbn Arabi'ye karşı müspet bir tavır takınmış, ve Anadolulu Zeynilerden Şeyh Vefa ilm-i hurufu kullanmıştır.Bu tezde, İbn Arabi'ye karşı takınılan tavrı İbn Arabi ile ilgili beş ihtilaflı konu üzerinden işliyorum. Bunlar vahdet-i vücud, meratibu'l-vücud, Firavun'un imanı, hatmü'l-velaye ve velayet-nübüvvet mukayesesi ve kafirlerin cehennemdeki durumu meseleleri. Zeyniye dervişlerinin ve şeyhlerinin İbn Arabi'ye karşı tavrını, tasavvuf tarihinde çokça tartışılan bu meseleler hakkında onların ne dediğine göre belirliyorum.Bu tez, İbn Arabi'ye karşı takınılan tavırlardaki farklılıkları ve dolayısıyla ilhad kavramının anlamında ortaya çıkan Orta Asya ve Anadolu arasındaki farklılıkları göstererek, 15. Yüzyılda ilhadın evrensel bir kavram olmadığını, aksine tarihsel bir kavram olduğunu savunur. İlhad kavramının anlamı farklı zaman ve mekanlarda, farklı siyasi, sosyal ve dini kaygılara göre değişiklik göstermektedir. Bununla beraber, bu tezde, 15. Yüzyılda tarikatların birbirinin kopyası müritler yetiştirmediğine işaret edilir. Dervişler kendilerini şeyhlerini sıkı sıkıya takip etmek zorunda hissetmezler ve kültürel ve dini çevreye kolaylıkla uyum sağlayabilirler.

This thesis deals with the ideas of Zayniyya dervishes toward Ibn 'Arabi and his thought and traces the differences between the Central Asian and Anatolian dervishes in this regard. The early Zayniyya sheikhs Zayn al-Din Khwafi and 'Abd al- Latif Qudsi, the respective founders of the Zayniyya tariqa in Central Asia and Anatolia, held a dim view of Ibn 'Arabi's thought, and saw the use of the science of letters as sufficient to implicate a person as heretic. In contrast to these early Zayniyya leaders, most prominent Anatolian Zayni dervishes later adopted a positive attitude toward Ibn 'Arabi, and Sheikh Vefa, one of the more prominent Anatolian Zaynis, himself practiced the science of letters.I follow the changes in the stances toward Ibn 'Arabi by investigating the opinions of different Zayni dervishes, from Central Asia and Anatolia, on five controversial topics related to Ibn 'Arabi: the doctrine of oneness of being (wahda al-wujud), the doctrine of levels of existence (maratib al-wujud), and the issues of Pharaoh's faith, the seal of sainthood (khatm al-walaya) and comparison of sainthood with prophethood, and the state of infidels in hell.Demonstrating the differences in the attitudes toward Ibn 'Arabi and, relatedly, in the definitions of heresy in Central Asia and Anatolia, this thesis argues that in the fifteenth century, heresy was not a universal term, but a context-bound historical one. Its meaning changed according to different political, social, and religious concerns of various times and places. In addition, the thesis indicates that in the fifteenth century, tariqas did not produce facsimile disciples. Disciples did not feel themselves obliged to strictly follow their sheikhs in the tariqa, and easily adapted to their cultural and religious environments.