In pursuit of social cohesion and harmony in urban space: The external and internal dynamics of neighborhoods in early eighteenth-century Ottoman Istanbul

Abstract

Mahalle kavramı, günümüzde neredeyse sadece şehir planlamasının bir parçası olarak görülmektedir. Artık kimliği kendisine verilen kimlik numaralarıyla tespit edilebilen modern çağın insanının izlenilebilirliği, hemen herkesin kullandığı cep telefonlarından, günlük hayatın ayrılmaz bir parçası haline gelen sosyal medyaya kadar pek çok farklı yolla sağlanmaktadır. Bu izlenilebilirlik otoriteler tarafından gerçekleştirilebildiği gibi özellikle kişilerin günlük hayatlarını sosyal medya üzerinden teşhir etmesiyle de mümkün olmaktadır. Erken modern diye nitelenen dönemde ise, mahalle, daha çok sosyal yönleriyle karşımıza çıkmaktadır. Mahalleli olma bilincinin son derece yüksek olduğu ve mahalle mensubiyetlerinin kimlik oluşumunda önemli rol aldığı söz konusu dönemde mahallelinin bakışları izlenilebilirlik ve sosyal kontrol bağlamında tek değilse bile en önemli araçtı. Bu mensubiyetten ileri gelen mesuliyetler ise mahalle sakinleri arasındaki karşılıklı sorumluluk duygularını arttırmaktaydı. Bu tezde, Osmanlı tarihinin askeri yenilgiler, ayaklanmalar, doğal afetler gibi pek çok açıdan en hareketli dönemlerinden olan ve mevcut tarih yazımı literatüründe hakkında oldukça boşluklar bulunan on sekizinci yüzyılın ilk yıllarına ait İstanbul mahkeme kayıtlarında, mahalleyle ilgili davalar analiz edilecektir. Söz konusu mahkeme kayıtlarına ek olarak incelenen resmi ve resmi olmayan birincil kaynaklarla birlikte, İstanbul'daki sosyal kontrol ve düzenin sağlanmasında cemaatvâri mahalle yapısının etkisi irdelenmeye çalışılacaktır. Bu bağlamda ise, devlet kaynaklı dışsal faktörler ve mahallenin kendi dinamiklerinden kaynaklanan içsel faktörler birlikte değerlendirilecek ve sıradan insanların sesine kulak kabartılmaya çalışılacaktır. Çalışma sonunda, bulunan ve/veya bulunamayan veriler ise bizlere, on sekizinci yüzyıl İstanbul mahallelerini çağdaşı diğer şehirler ve daha erken dönemlerle hem yatay hem de dikey bir karşılaştırma imkanı sunacaktır.

In modern cities, neighborhoods are mostly seen as a part of urban planning. Modern people are identified with ID numbers and there are many apparatuses which watch them from mobile phones to social media in their everyday lives. In the early modern world, however, the social aspects of the neighborhood fulfilled the same role. There was a heightened awareness of being a neighborhood resident and the neighborhood watch as the most effective tool for social control. This awareness and sense of belonging brought with them an increased accountability and responsibility among the dwellers to one another. In this thesis, I will analyze some neighborhood-related cases from various Istanbul court records of the very early eighteenth century, which was one of the most turbulent periods of the imperial capital in terms of military failures, social unrest, natural disasters, and so on. On the basis of these court records and other official and non-official primary sources, I will try to explore the role of the community-based neighborhood structure in maintaining social control and order in Istanbul. In doing so, I will consider both the external (state-based) factors and internal (neighborhood-based) factors. The findings and/or non-findings of this study offer an opportunity for both horizontal and vertical comparison of early eighteenth-century Istanbul neighborhoods with the neighborhoods of its contemporaries as well as the earlier times.