Millet düşüncesı; Millî islamcılıkla ümmetçi islamcılığın karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmada millî ve ümmetçi olmak üzere iki farklı İslamcılığın millet kavramı etrafındaki tartışmaları ve bu çerçevede işlenen konular üzerinden karşılaştırılması yapılmıştır. Bu amaçla 1970 ve 1980 yılları arasında yayınlanmış dört süreli yayın karşılaştırılmıştır. Yeniden Millî Mücadele dergisi millî İslamcılığa örneklik teşkil etmesi açısından ele alınırken, birbirlerinin devamı mahiyetinde çıkmış olan Şûra, Tevhid ve Hicret gazeteleri ise ümmetçi bir İslamcılığı temsiliyeti açısından incelenmiştir. Yeniden Millî Mücadele'nin yaklaşık ilk bir yılını kapsayan 62 sayısı analiz edilmiş, toplam 94 sayı çıkmış olan diğer üç gazetenin ise tamamı taranmıştır.Bu yayınların millet düşüncesi üzerinden karşılaştırmaları sonucu ise, millî İslamcı düşüncenin Osmanlı'nın yıkılışının travmasını atamamış bir İslamcılık olarak milleti, Türkiye'deki nüfus olarak tanımladığı ve de sınırlandırdığı görülmüştür. Bu düşüncenin henüz tamamlanmadığına inandığı kurtuluşa yönelik reçetesinde ise Türkiye'yi merkeze koyan, sonrasında bunun İslam dünyasına yansıyacağına inanan bir görüş hakimdir. Böylece bu İslamcılık kurtuluşa Türkiye'den İslam dünyasına doğru bir hiyerarşi belirlemektedir. Ümmetçi İslamcı düşünüşü temsil eden diğer üç yayın ise bu hiyerarşiyi ortadan kaldırarak `topyekûn kurtuluş`u dillendirmeye ve milletin tarifini ümmetin bugün geldiği mana üzerinden vermeye başlamıştır. Yeni bir İslamcılığa evrilen bu değişimin en önemli katalizörü ise 1960'ların ortalarıyla daha çok Mısır ve Pakistan'dan tercüme edilen eserler, İran devrimine giden süreç, Afganistan ve Pakistan'daki olaylar, eş zamanlarda içeride etnik milliyetçilik hareketi olarak ortaya çıkan `Siyasi Kürtçülük`, sağda kurumsal ve siyasi çözülmeler bu yeni İslamcılıkta inanç temelli yeni bir millet anlayışının öne çıkmasında diğer etkenledir. Sonuç olarak tüm bu etkenlerin eşlik ettiği değişim ve ayrışma sürecindeki tartışmaların millete verilen anlamlar ve millet düşüncesinde aidiyet merkezinin Türkiye mi ümmet mi olduğu üzerinden geliştiği izlenmiştir.

In this research, two forms of Islamism as national and ummatist have been compared through their approach to the concept of millet (nation) and other related issues arising from the idea of millet. With this purpose four periodicals published in the period between 1970 and 1980 have been analysed and compared. The journal Yeniden Millî Mücadele (National Struggle Again) has been considered as representative of national Islamism, while three periodicals Şûra, Tevhid and Hicret, which were published as a continuation of each other, have been considered as representative of ummatist Islamism. Sixty-two issues, which cover a whole year of Yeniden Millî Mücadele have been analysed, as have ninety-four issues of the other three periodicals.Through the comparisons, it is clear that national Islamism, which still carried the trauma of the Ottoman collapse, regards the population of Turkey as millet and Turkey as the centre of salvation, which it considers unfinished process, and determines a hierarchy of the salvation from the centre toward the Muslim world. The other three periodicals instead described millet on a religious basis and defended topyekûn kurtuluş (salvation altogether at once) by ignoring the hierarchy that national Islamism idealized. This change from national stance to more ummatist one towards the end of 1970s was underpinned by some other developments that left enormous impact on newly rising Islamism. The flow of translations from the Muslim geography by the mid-1960s, the Iranian Islamic Revolution and developments in Afghanistan and Pakistan, internal developments such as emergence political Kurdishism as an ethnic nationalist movement, political and institutional dismantling of the Turkish Right were other motivations for this change. Consequently, with the effects of these developments, conflicts emerged between the two Islamisms mainly over the issues of identifying millet and determining the centre of belonging, whether it is Turkey or the ummah.